همه‌ی شهرهای ساحلی بزرگ و مهم دنیا، ازجمله برخی کشورهای کوچک همسایه ایران، بدون استثنا، دارای یک یا چند نماد شهری معروف هستند که به‌عنوان مرکزیت یک مجموعه تفریحی و گردشگری بزرگ ایفای نقش کرده و چهره شهرهای ساحلی را متحول کرده‌اند.
اما متاسفانه، هیچ‌یک از شهرهای ساحلی ما (چه در شمال و چه جنوب کشور) دارای سازه‌های فاخر مهندسی معروف به‌عنوان نماد شهری و جاذبه گردشگری نیستند. در این‌جا، به‌منظور کمک به روشن‌تر‌شدن ذهن مدیران ارشد و مدیران استان‌های ساحلی کشور، سعی می‌کنیم برخی از این نمادهای معروف را بررسی کنیم.
برای نشان‌دادن قابلیت اجرا و امکان‌پذیری چنین طرح‌هایی، ابتدا به بررسی برخی کشورهای کوچک همسایه پرداخته‌ایم که از نظر وسعت، جمعیت و توانایی‌های طراحی و مهندسی بسیار ضعیف‌تر از ایران هستند. در گزارش‌های قبل، به نمادهای شهری مدرن کشور کویت و کشور آذربایجان پرداختیم و در این گزارش، به کشور گرجستان و نمادهای شهری شهر ساحلی باتومی می‌پردازیم.
فهرست مطالب این یادداشت:
- مقدمه
- مجسمه علی و نینو
- برج الفبای باتومی
- برج دانشگاه فناوری باتومی
- ساختمان وزارت دادگستری
- قانون هتل‌های بلند با معماری خاص
- پالاس آلیانس
- برج مکعب
- هتل اسکای‌تاور
- برج بابیلون
- برج‌های سه‌گانه اربی
- نماد شهر تفلیس
- طرح‌های آینده
مقدمه
کشور کوچک گرجستان با مساحت ۷۰ هزار کیلومترمربع (معادل چهار درصد مساحت ایران) و جمعیت ۷/۳ میلیون نفری از کشورهای مجاور ایران است که سالانه ده‌ها هزار ایرانی به آن کشور سفر می‌کنند. گرجستان یک کشور سرسبز و خوش آب‌وهوا در بین دریای کاسپین و دریای سیاه است که دارای سواحل محدود به‌طول ۳۱۵ کیلومتر در دریای سیاه است.
گرجستان دارای منابع نفتی و گازی نیست و اقتصاد آن عمدتا وابسته به دو عامل اصلی کشاورزی و گردشگری است. حدود ۵۰ درصد مردم گرجستان به کار کشاورزی اشتغال دارند. پایتخت گرجستان شهر تفلیس است که دارای نمادهای شهری متعددی است، ولی بیشترین نمادهای شهری در شهر ساحلی باتومی در ساحل دریای سیاه متمرکز است.
شهر باتومی با توجه به سرمایه‌گذاری‌های ۱۰ سال اخیر تبدیل به قطب گردشگری کشورهای منطقه شده است. از سال ۲۰۱۰ شاهد سرمایه‌گذاری در تاسیسات زیربنایی گردشگری و ساخت چندین سازه عظیم و جذاب مهندسی به‌عنوان نمادهای شهری باتومی هستیم.
گرجستان از کشورهایی است که در سال‌های اخیر تمهیدات ویژه‌ای برای جذب گردشگران ایرانی داشته و در این زمینه بسیار موفق عمل کرده که منجر به افزایش چشمگیر گردشگران ایرانی به این کشور شده است. در ادامه به نمادهای شهری باتومی اشاره می‌شود.
مجسمه علی و نینو
اغلب نمادهای شهری مشهور دنیا دارای ابعاد بسیار بزرگ و ارتفاع بالای ۱۰۰ متر هستند، ولی در برخی مواقع، نبوغ طراحی مهندسی می‌تواند یک سازه کوچک را نیز به نماد شهری معروف در دنیا تبدیل کند. مجسمه‌های فلزی متحرک «علی و نینو» (Monument Ali and Nino) با ارتفاع هفت متر، امروزه به نماد اصلی کشور گرجستان و شهر باتومی تبدیل شده است.
این مجسمه‌های متحرک در «پارک معجزه» و در کنار اسکله باتومی قرار دارد. مجسمه علی و نینو یکی از مهم‌ترین آثار هنری کشور گرجستان به حساب می‌آید. طرح این مجسمه زیبا از داستانی به همین نام گرفته شده است؛ رمان عاشقانه «علی و نینو» در سال ۱۹۳۷، توسط کوربان سعید نوشته شد و در سال ۲۰۱۶، فیلم سینمایی آن نیز بر اساس همین داستان به اکران رسید.
این داستان به این‌گونه بیان شده است که علی، جوانی مسلمان از کشور آذربایجان، و نینو، دختری مسیحی از کشور گرجستان، درگیر رابطه‌ای عاشقانه می‌شوند، ولی به‌دلیل اختلافات مذهبی، با مخالفت شدید خانواده‌ها روبه‌رو می‌شوند و در انتها با مرگ علی، این داستان به‌صورت غم‌انگیزی به پایان می‌رسد.
طراحی مجسمه علی و نینو به‌گونه‌ای است که اجزای این دو مجسمه در یک زمان مشخص در هم ادغام شده و به‌صورت یک پیکر درمی‌آیند و پس از گذشت زمانی مشخص، از هم جدا شده و به‌طرف مخالف هم حرکت کرده و از هم دور می‌شوند. این مجسمه، به‌واسطه تغییراتی که توسط اهرم‌های محرک صورت می‌گیرد، به چندین حالت درمی‌آید.
در سال ۲۰۱۰ میلادی، تامارا کوسیتادزه (Kvesitadze Tamara) هنرمند گرجستانی، به کمک یک تیم مهندسی گرجستانی، با الهام از این داستان عاشقانه، تندیس علی و نینو را در کنار دریای سیاه ساخت. جالب است بدانید هزینه ساخت این مجسمه زیبا کمتر از ۱۰۰ هزار دلار بوده که یکی از ارزان‌ترین نمادهای شهری معروف دنیاست.
جالب این‌جاست که وقتی این دو مجسمه به یکدیگر می‌رسند، ناظران با دیدن وصال این دو عاشق به وجد می‌آیند و شروع به تشویق آن‌ها می‌کنند. این دو مجسمه هفت‌متری از جنس فلزهای لایه‌لایه هستند که هشت تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد تا یک مسیر کوتاه را طی کنند و به هم برسند. مجسمه علی و نینو طی روز و شب توسط تعدادی اهرم‌های قوی به حرکت درمی‌آیند. یکی از سوغات سفر به گرجستان، مجسمه‌های کوچک علی و نینو است که در تمام این کشور به‌وفور یافت می‌شود.
برج الفبای باتومی
«برج الفبا» در شهر باتومی، با ارتفاع ۱۳۰ متری، نمادی از ۳۳ حرف الفبای گرجی است. حروف بر روی برج به‌صورت مارپیچ نوشته شده است و از ساختار (DNA) الگو گرفته شده که نمادی از این است که ادبیات و شعر و هنر در ماهیت و ژنتیک گرجی‌ها وجود دارد.
در سال ۲۰۰۹، شهرداری باتومی برای ایجاد شهرت جهانی تصمیم به طراحی و ساخت یک نماد شهری بزرگ و معروف گرفت. یک مسابقه طراحی برای یک نماد شهری خاص، بلند و منحصربه‌فرد برگزار شد و طراحی ارائه‌شده توسط یک هنرمند گرجی پذیرفته شد و ساخت آن توسط شرکتی اسپانیایی انجام گرفت. هزینه ساخت این برج ۶۵ میلیون دلار بود که ظرف دو سال (از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۱) ساخته شد.
در مرکز این برج چند دستگاه آسانسور برای انتقال بازدیدکنندگان وجود دارد. در رأس این برج یک سازه کروی زیبا با بدنه‌ای شیشه‌ای وجود دارد که در هر طبقه، یک نمای زیبای۳۶۰ درجه‌ای رو به دریای سیاه را نشان می‌دهد.
این قسمت کروی دارای پنج طبقه است: طبقه اول برای جابه‌جایی بازدیدکنندگان، خروج از آسانسور و تشریح اجزای برج و توضیحات مقدماتی است. طبقه دوم متعلق به استودیوی تلویزیونی است. طبقه سوم مربوط به یک آشپزخانه و رستوران بزرگ و مجلل است که در سال ۲۰۱۵ افتتاح شد. طبقه چهارم یک عرشه باز برای تماشای دریا و آسمان، حتی در شب، فراهم کرده است. طبقه پنجم نیز محل استقرار یک جِرم متوازن‌کننده‌ی بزرگ ۵۰ تنی است که وظیفه کاهش دامنه ارتعاشات برج و پایدارسازی برج را دارد. البته، امکان بازدید از این قسمت نیز وجود دارد.
این برج ۱۳۰متری، در بین نمادهای شهری معروف دنیا، چندان بلند نیست، ولی توانسته است نمادی از یک گرجستان رو به پیشرفت ارائه کند. همچنین، این برج به مرکز یک مجموعه بزرگ گردشگری تبدیل شده و سایر امکانات گردشگری در اطراف این نماد گردآوری شده‌اند. نورپردازی‌های خاص و متنوع این برج در شب باعث ایجاد جذابیت و روشن‌شدن منطقه ساحلی و رونق گردشگری شده است.
برج دانشگاه فناوری باتومی (Technological University Tower)
«برج دانشگاه فناوری»، با ارتفاع ۲۰۰ متر، بلندترین ساختمان شهر باتومی و کشور گرجستان محسوب می‌شود. این برج دارای ۳۶ طبقه است و قرار بود که در سال ۲۰۱۲ افتتاح شود، ولی به‌دلیل برخی مشکلات، ساخت آن نیمه‌کاره رها شد تا این‌که این برج در سال ۲۰۱۵ از طرف دانشگاه به یک شرکت سرمایه‌گذاری با قیمت ۲۵ میلیون دلار فروخته شد و احتمالا در آینده نزدیک تبدیل به یک هتل می‌شود، چراکه نوع معماری و موقعیت قرارگیری آن برای گردشگری و هتلداری بسیار مناسب است.
این برج از ویژگی‌های برجسته ساخت، و معماری منحصربه‌فردی برخوردار است و یک معمار گرجی طراح آن بوده است. از عجایب این طراحی، وجود یک چرخ‌وفلک کوچک در قسمت بالایی برج (طبقه ۲۷) است.
ساختمان وزارت دادگستری
این ساختمان با معماری خاص، دارای ۱۷ طبقه و ارتفاع ۵۵ متر است و در بازه زمانی ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱، با هزینه ۲۵ میلیون دلاری، در ساحل باتومی ساخته شده است.
قانون هتل‌های بلند با معماری خاص
دولت گرجستان برای تغییر چهره شهر و توسعه نمادهای شهری، قانونی را در سال ۲۰۰۹ وضع کرد که هر هتل مرتفعی که بخواهد در این کشور ساخته شود باید دارای یک معماری خاص و منحصربه‌فرد باشد، به‌گونه‌ای که تصویر شاخصی از گرجستان ارائه دهد و هیچ‌یک از هتل‌های شهر نباید شبیه به هم باشند و نقشه معماری آن‌ها باید، قبل از شروع به ساخت، در یک کمیته تخصصی بررسی شود.
این تصمیم با اعتراض سرمایه‌گذاران مواجه شد، چراکه هزینه ساخت هتل‌هایی با معماری خاص بسیار بیشتر از هتل‌های معمولی است. دولت گرجستان برای کمک به جبران این هزینه‌ها، هتل‌های با معماری خاص را بین پنج تا ۱۰ سال (وابسته به نوع معماری و هزینه انجامشده) از مالیات معاف کرد.
به همین دلیل است که امروزه شاهد هستیم که در باتومی، هریک از هتل‌ها به‌عنوان یک نماد شهری و یک سازه شاخص با معماری خاص محسوب می‌شوند. در ادامه، به تعدادی از این هتل‌ها اشاره می‌شود.
پالاس آلیانس (Alliance Palace hotel)
برج این هتل دارای ۴۱ طبقه بالای سطح زمین و چهار طبقه در زیر سطح زمین است. ارتفاع آن ۱۳۲ متر است که ظرف چهار سال از ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ ساخته شده است.
به نظر می‌آید معماری خاص و حیرت‌آور این هتل تازه‌تاسیس به یکی از نمادهای کشور گرجستان تبدیل شود.
برج مکعب (Swissotel Cube Tower)
این برج به‌شکل تعدادی مکعب سفیدرنگ است که بر روی هم قرار گرفته‌اند. برج مکعب دارای ارتفاع ۱۰۶ متر در ۲۸ طبقه است که در سال ۲۰۱۲ افتتاح شد.
هزینه ساخت آن ۳۰ میلیون دلار بوده و توسط بخش خصوصی ساخته شده و معماری خاص آن باعث شده که تبدیل به یکی از نمادهای گرجستان شود.
هتل اسکای‌تاور (Sky Tower hotel)
این هتل دارای ۱۰۱ اتاق مجلل با دیوارهای شیشه‌ای و نمای کامل رو به بیرون است. معماری کلی آن به‌شکل یک استوانه با مقطع ثابت است.
برج بابیلون (Babillon Tower Georgia)
این برج ارتفاع ۱۸۵ متری و ۵۲ طبقه دارد و در سال ۲۰۱۷ افتتاح شده است.
برج بابیلون دومین سازه بلند موجود در گرجستان است.
برج‌های سه‌گانه اربی (Orbi Sea Towers)
این هتل‌های سه‌گانه دارای ارتفاع‌های مختلفی از ۲۵ تا ۳۴ طبقه هستند که بلندترین آن‌ها دارای ارتفاع ۱۳۰ متر است.
این هتل‌ها در سال ۲۰۱۲ ساخته شدند.
نماد شهر تفلیس
شهر تفلیس، پایتخت گرجستان، نیز دارای چندین نماد شهری است که معروف‌ترین آن‌ها به نام «مادر گرجستان» یا «کارتلیس ددا» (Kartlis Deda) است. این مجسمه، شمایل زنی است که در یک دست او شمشیر و در دست دیگرش فنجان قرار دارد.
مجسمه مادر گرجستان، مجسمه‌ای آلومینیومی با ارتفاع ۲۰ متر است، ولی از آن‌جا که در یک منطقه مرتفع نصب شده، از تمام شهر قابل رویت است. شمشیر در دست این مجسمه نماد شمشیرکشیدن به روی دشمنان، و فنجان در دست دیگر نماد استقبال از مهمانان و مهمان‌نوازی است.
این مجسمه ۲۰متری در سال ۱۹۵۸ (۶۲ سال پیش) و به مناسبت یک‌هزار و ۵۰۰ سالگی شهر تفلیس به‌وسیله‌ی مجسمه‌ساز گرجی به نام الگوجا آماشوکلی ساخته شده است.
طرح‌های آینده و مقایسه شرایط با ایران
همان طور که گفته شد، گرجستان دارای منابع نفتی و گازی نیست و اقتصاد آن بر مبنای کشاورزی و گردشگری استوار است، لذا در مقایسه با کشور نفت‌خیز آذربایجان و کشورهای عربی، یک کشور فقیر محسوب می‌شود؛ ولی بااین‌حال، این کشور تلاش زیادی بر روی توسعه گردشگری با تمرکز بر ساخت سازه‌های فاخر مهندسی و نمادهای معروف شهری دارد و تصویب قانون «هتل‌های بلند با معماری خاص» نیز در همین راستا انجام شده است.
طبق اعلام مقامات رسمی این کشور، ۳۴ هتل با معماری خاص در این کشور در حال ساخت است که بدین ترتیب، باید انتظار داشت در سال‌های آتی، بیشترین تمرکز نمادهای شهری را در شهرهای گرجستان شاهد باشیم.
یکی از خصوصیات جالب گرجی‌ها این است که اصرار دارند که نمادهای شهری آن‌ها تا جای ممکن توسط طراحان و هنرمندان و مهندسان گرجی طراحی و ساخته شوند و در این زمینه تعصب خاصی دارند. کشور گرجستان، با مساحتی تقریبا برابر مساحت سه استان شمالی ایران (گلستان، مازندران و گیلان)، و طول ساحل برابر یک‌سوم سواحل ایرانی کاسپین در این سه استان (۳۱۵ کیلومتر در برابر ۹۰۰ کیلومتر)، بدون منابع غنی نفت و گاز، توانسته است که در یک بازه زمانی کوتاه حدودا ۱۰ساله (از سال ۲۰۱۰ تاکنون)، صنعت گردشگری خود را با تحول اساسی روبه‌رو کند.
برای مثال، نگاه‌های مدرن مدیریتی باعث شده که سفر گردشگران ایرانی به گرجستان در بازه زمانی پنج‌ساله ۳۲برابر شود (گرجستان در سال ۲۰۱۵ مقصد گردشگری تعداد ۲۵ هزار ایرانی بود که در سال ۲۰۱۹، به حدود ۸۰۰ هزار گردشگر ایرانی رسید).به‌دلیل مجاورت گرجستان با ایران و جمعیت بالای ایران، هدف‌گذاری آن‌ها برای دو میلیون گردشگر ایرانی تا سال ۲۰۲۲ است. بسیار جای تاسف دارد که از امکانات گردشگری داخلی در کاسپین استفاده نمی‌شود و هرساله شاهد خروج ارز از کشور با مقاصد گردشگری هستیم.
یک خاطره شخصی در این زمینه می‌تواند گویای شرایط باشد: ما در سال ۲۰۱۵ یکی از اساتید خارجی را برای برگزاری دوره‌ای آموزشی در یکی از شهرهای شمالی به ایران دعوت کردیم. او که بسیار علاقه‌مند به دیدن دریای کاسپین بود، در پایان یک روز کاری، به کنار دریای کاسپین رفت؛ اما بعد از نیم ساعت بازگشت. دلیل مراجعت سریع او را پرسیدیم، گفت: «…همه‌جا شلوغ و آشفته بود».
برای من این اظهارنظر او جای تاسف و شرمندگی داشت و با خودم فکر می‌کردم که این فرد وقتی به کشور خود برگردد، چه‌چیزی از ایران تعریف خواهد کرد! چرا با وجود سواحل طولانی ایران در کاسپین ، باید آن‌قدر تعداد مراکز گردشگری کم باشد که باعث شلوغی و ازدحام بیش از حد شود! این‌که در سواحل دریای کاسپین، با وجود بیشترین تراکم گردشگر داخلی و خارجی و درآمد هنگفت سالیانه، نمی‌توان یک نماد شهری شاخص و مشهور در سطح جهان سراغ گرفت، جای بسی تامل و تاسف است.
طرح‌های فاخر مهندسی، لازمه توسعه گردشگری در دنیای مدرن امروزی است. دیگر نمی‌توان صرفا با تکیه بر دو عامل آثار باستانی و طبیعت زیبا، در فکر تحول در صنعت گردشگری بود. البته ما ناامید نیستیم، چراکه با تفکرات مدیریتی مدرن و روزآمد می‌توان در یک بازه زمانه ۱۰ساله چهره شهرهای ساحلی ایران را متحول کرد. ایجاد معاونت «سازه‌های مدرن گردشگری» در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری می‌تواند نقطه شروعی برای یک حرکت بزرگ باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر