جواد داداش زاده
زندگی بشر بر روی خشکیها را نمیتوان فارغ از آب اقیانوسها ، دریاها ، خلیجها و تنگهها دانست. مردمان کشورهای مختلف برای تجارت وابسته به آبهای آزاد و راههای آبی هستند. اگر امنیت این آبراههها به خطر بیفتد به این معناست که امنیت سرمایه گذاری در تجارت جهانی به خطر افتاده است.
کشورهای مختلف که دارای منافع گوناگون در مناطق استراتژیک هستند هر یک به نوبه خود نسبت به این عدم امنیت واکنش نشان خواهند داد و هر یک به شکلی سعی در رفع مسئله و تأمین منافع ملیشان که تعریف کردهاند، دارند.این منافع گاهی با یکدیگر به تضاد برمیخورند.به همین خاطر دولتها همواره در حال رصد یکدیگر میباشند.چراکه در اکثر مواقع،به علت حاکم بودن رابطهی بازی با حاصل جمع صفر در روابط بین الملل،سود یک طرف به منزلهی زیان طرف مقابل محسوب میشود.
در منطقه شاخ آفریقا و تنگه بابالمندب کشورهای مختلفی از جمله تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای سرخ دارای منافع مستقیم هم از نظر تجاری و هم از نظر اقتصادی میباشند. برای همین خاطر است که این کشورها و علاوه بر آن کشورهای قدرتمند که در این منطقه رفت و آمد و منافعی دارند به مانند آمریکا ، انگلیس، چین و روسیه اقدام به ارسال ناوگان نظامی و وسایل لجستیکی به این منطقه دزدان دریایی خیز کردند تا دوباره امنیت را برقرار کرده و ایضاً جای پایی برای نفوذ خود ایجاد کرده باشد.زیرا دزدی دریایی داری تبعاتی عمیق برای همه ی طرف های بین المللی میباشد.این مسئله تاثیر مستقیمی بر امنیت و تجارت کشور های مختلف دارد و باعث کاهش آنها و بر هم خوردن سیستم موجود شده است.
جمهوری اسلامی ایران نیز از این مسئله مستثنی نبوده و تا کنون ناوگانهای متعددی اعزام کرده است. چرا که بخشی از نفت استحصالی ایران از خلیج فارس از خلیج عدن و تنگه باب المندب عبور کرده و با ادامه راه خود از دریای سرخ به واسطه کانال سوئز به بازارهای غربی از جمله حوزه دریای مدیترانه و دریای سیاه صادر میشود. البته فعالیت ایران تنها به نفت محدود نمیشود و تجارتهای دیگری دارد که مسیر صادراتیشان آبهای منطقهی مذکور است.
جمهوری اسلامی ایران به علت حساسیت منطقهی خلیج عدن و تنگهی باب المندب و در خطر بودن کاروان تجاریاش اقدام به اعزام ناوگان نظامی کرده است. با وجود دزدی دریایی که امنیت منطقه را به کلی به خطر انداخته است در واقع امکان تجارت از این مسیر دریایی وجود نخواهد داشت.
ضمن این که کشتیهای ایرانی نیز بارها طعمهی حملهی دزدان دریایی شدند. واکنش اولیهی ایران به این گروگانگیریها مذاکره و معامله با دزدان بود که بعد از مدتی و با استمرار خطر مجبور به اعزام نیروی نظامی شد.
علاوه بر همهی اینها کشوری که بخواهد در معاملات بینالمللی اثرگذار باشد و منافع خودش را دنبال کند باید در مناطق استراتژیک حضور موثر داشته باشد.برای این منظور میتوان به حضور ساسانیان در خلیج عدن و تنگه بابالمندب و یا حضور انگلستان در اکثر تنگههای مهم دنیا اشاره کرد.
منطقهی مذکور نیز از دیرباز محل رفت و آمد کشتیهای تجاری و نظامی بوده است و از مهمترین آبراهههای جهان به شمار میرود.
صرف عبود حدود سه میلیون بشکه نفت در روز از تنگه باب المندب نشان دهندهی عمق اهمیت این تنگه میباشد. اگر چه علاوه بر نفت، مقدادیر قابل توجهی از محموله های نظامی و حتی کالاهای مصرفی بسیاری از کشور ها از همین نقطه عبور میکند.
در ثانی خلیج عدن و تنگه باب المندب مثابهی نقطهی وصل شرق به غرب بوده و جایگاه ویژهای در استراتژیهای جنگی دارد که با مسدود شدن آن بسیاری از امور از جمله تجارت دریایی مختل میشود.
از منظر اقتصادی، این منطقه برای تجارت بین المللی نفت دارای اهمیت زیادی است.کشورهای مختلف دنیا که به نفت استحصالی منطقه خاورمیانه چه از منظر انرژی و چه از منظر درآمد وابسته اند نمیتوانند در قبال ناامنی در این منطقه بی تفاوت باشند.با قطع جریان دلار های نفتی ،کشور های منطقه دچار کسری بودجه ی زیادی خواهند شد که آنها را در برآوردن نیاز های اولیه مردم و حتی پرداخت دستمزد کارمندان،تحت فشار قرار میدهد.
علاوه بر همه ی اینها کالاهای ضروری ومواد غذایی نیز از طریق کشتی در همین آبها حمل میشود.ناامنی ناشی از فعالیت دزدان دریایی باعث بهخطر افتادن امنیت غذایی بسیاری از مردم منطقه شده بود که همه ی موارد مذکور،زمینهی تصمیم جمهوری اسلامی ایران برای حضور در منطقه شد.
جمهوری اسلامی ایران با حضور در خلیج عدن تلاش نمود تا با تامین امنیت مسیر کاروان های تجاری اش ،روند حمل ونقل کالا را جاری نگه دارد.نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با انجام ماموریت های مختلف سعی در بالابردن تجربههای جنگی خود و افزایش پرستیژ این نیرو داشته است.
فعالیت دزدان دریایی باعث افزایش حق بیمه ی کشتیها نیز شده بود و این تهدیدی برای حداکثر سازی سود تجارت محسوب میشود که با مقابله ی نیروی های اعزامی با موضوع نامنی، این مسئله تا حد قابل قبولی مرتفع شده است.
اینها همه جزئی از وجوه اهمیت خلیج عدن و تنگه ی باب المندب در شرایط صلح است وگرنه در شرایط جنگی در مقیاس بین المللی،این منطقه از حیاتی ترین نقاطی محسوب میشود که کنترل داشتن بر آن،میتواند نتیجه ی نهایی جنگ را بکلی تحت الشعاع قرار دهد.
از منظر سوق الجیشی و استراتژیکی،خلیج عدن و تنگهی بابالمندب دارای اهمیت زیادی هستند.یکی از دلایل حضور مستمر قدرت های بزرگ در این منطقه دقیقا به خاطر همین مسئله و امکاناتی که این منطقه در جهت حفظ و بسط قدرت به آنها میدهد،است.دولتهای انگلستان و آمریکا از دولتهایی هستند که همواره در این منطقه حضور فعال دارند وبر روند جریانات منطقه حساسیت بخصوصی دارند.چراکه با از دست دادن این نقطه ی مهم،ارتباط بین نیروهایشان در خاورمیانه و آسیا و عقبه و پشتیبانی آنها قطع میشود و آنها در صحنه ی نبرد احتمالی بشدت آسیب پذیر میشوند.
جدول علل و پیامدهای حضور نظامی ایران در آبهای آزاد از ابتدا تا کنون
