رضا زیرک
تاریخی ترین حماسه دریایی در خلیج فارس در هفتم آذرماه 1359 به دست دلاورمردان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران رقم خورد. در اين روز رزمندگان فداكار نیروی دریایی درسي آموزنده به دشمن آموختند كه تا پايان جنگ، ناوچه هاي عراقي از رويارويي با نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران وحشت داشتند.
رژيم بعث عراق اعلام نموده بود، نيروي دريايي ارتش ايران هيچگونه خسارتي به سكوهاي نفتي و سكوهاي صدور نفت عراق وارد نكرده است. دلاوران نيروي دريايي بر آن شدند تا ضرب شصت محكمي به دشمن وارد ساخته و ضمن ساقط كردن نيروي دريايي دشمن، بار ديگر حاكميت و قدرت جمهوري اسلامي را در خليج فارس به اثبات رسانند.
در يك درگيري شديد که از سپيده دم هفتم آذر ماه سال 1359 آغاز شد، قهرمانان سرافراز نيروي دريايي ارتش با اتكا به ذات پروردگار، طي عملياتي موسوم به “مرواريد” تبلور قدرت ارادة خداوندي را عليه باطل متجلي ساختند و به مزدوران دريايي بعثي كه نوكري بيچون وچراي استكبار جهاني را ميكردند، درس تلخي دادند. لحظات اوليه اين عمليات متهورانة دريايي كه عملاً ابتكار عمل به دست دريادلان توانمند نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران بود، بسياري از نفرات دشمن كه برروي ناوها و ناوچههاي جنگي خود مستقر بودند به هلاكت رسيدند و بسياري نيز خود را تسليم نمودند. در ادامه عمليات موفقيت آميز «مرواريد» سكوهاي نفتي البكر والاميه، براي اولين بار به دست پرسنل نيروي دريايي ارتش افتاد و اين دو سکوی نفتی كه جنبه حياتي براي دشمن زبون داشتند، پاكسازي گرديدند و پس از آن ميزان جريان صدور نفت عراق به خارج، از طريق خليج فارس عملاً به صفر رسيد.
عمليات مروارید در هفتم آذر ماه 1359تنها عمليات جنگي نيروي دريايي نبود؛ بلكه، عمليات سرآغاز دفاعي بسيار مقدس و مهم در انجام مأموريت عظيم و حساس نيروي دريايي بود كه رزمندگان نيروي دريايي به ياري خداوند منان در حراست و پاسداري از آبهاي خليج فارس و دریای عمان و تنگه هرمز، توانستند در طول 8 سال دفاع مقدس به خوبي از انجام وظايف خطير، سرافراز بيرون آيند.
در اوايل جنگ كه نبرد در همه ابعاد(در مرزهاي زميني وهوايي و دريايي) در جريان بود، رزمندگان اسلام در هوا و زمين حماسهها ميآفريدند. خليج فارس آخرين لحظات آرامش قبل از طوفان را ميگذراند. اگرچه همه چيز به ظاهر آرام به نظر ميرسيد؛ اما نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران در تلاطم و جنب و جوشي وصف ناپذير به سر ميبرد.
نيروي دريايي متدین و جوان، خود را براي يك نبرد طولاني و سرنوشتساز آماده مينمود. طبيعت عملیات دریایی چنين ايجاب ميكرد كه تمام جوانب دقيقاً مورد بررسي قرارگيرد. مسئولان وفرماندهان دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با دور انديشي وشناخت كافي و با توجه به اينكه عمليات نظامي در دريا ابعاد مختلف سياسي، اقتصادي، بين المللي را در بر خواهد گرفت، چند روز بعد از آغاز جنگ، اقدام به صدور اعلاميه نظامي نمودند و بخش عظيمي از خليج فارس را منطقه جنگي اعلام كرد. از آن زمان عملاً عراق در محاصره دريايي نيروهاي جمهوري اسلامي ايران در آمد و راه مواصلات دريايي عراق به بندر بصره و امالقصر قطع شد.
پس از گذشت سه هفته از عمليات موفقيت آميز موسوم به شهيد صفري (درآبانماه59)، كه به منظور تخريب سكوهاي نفتي دشمن بنام البكر والعميه اجراء گرديد، طرح عمليات مرواريد به مورد اجراء درآمد .
نيروي رزمي 421 مستقر در بوشهر كه از اولين روز جنگ، فرماندهي كل عمليات دريايي را در منطقه خليج فارس و درياي عمان بر عليه دشمن به عهده داشت، پس از موفقيت اولين طرح مربوط به انهدام سكوهاي نفتي مزبور، تصميم گرفت براي حفظ سيادت دريايي از پایانه نفتی البكر و العميه به عنوان سرپل و پستهاي ديده استفاده نمايد و با در اختيار گرفتن سكوهاي مزبور كنترل كامل يگانهاي رزمي سطحي، هوايي و تجاري عبوري دشمن از بنادر امالقصر و بندر نفتي فاو را عملي سازد. اين طرح به منظور ديدهباني، غافلگيري وكشاندن يگانهاي رزمي دشمن به دريا، به مرحله اجرا درآمد.
وضعيت دشمن و نیروهای خودی
در مدت سه هفته پس از انجام عمليات موفقيت آميز شهيد صفري كه بر روي ترمينالهاي نفتي البكر و العميه انجام گرفت، دشمن تلاش مضاعفي را در جهت بكارگيري و بهرهبرداري مجدد از سكوهاي ياد شده به عمل آورده بود و تعدادي از نظاميان عراق جهت پاسداري از سكوها و اقدامات شنودي بر روي آنها مستقر شده بودند؛ بطوريكه، تحركات نيروهاي دريايي عراق رو به افزايش نهاده بود. اما به دليل خسارت سنگين وارده به تاسيسات سكوها، نيروهاي عراقي نياز به پشتيباني آمادي زيادي داشتند كه به دليل نا امني منطقه اين كار با دشواري انجام ميشد وروحيه دشمن نيز بسيار متزلزل بود.
در آن سوی میدان؛ بارزترين مشخصه نيروهاي خودي، روحيه ايثارگري وشهادت طلبي بود كه بهواسطه انجام موفقيت آميز در عمليات گسترده توسط نيروهاي خودي تقويت شده بود. نيروي رزمي 421 مستقر در بوشهر هماهنگي لازم جهت انجام يك عمليات برون منطقهاي مشترك با نهاجا را به عمل آورده بود و تمرينات لازم در اين رابطه كه پيش بيني شده بود به اجرا درآمد و در عمل، موجب موفقيت در بكارگيري، كنترل و هدايت هواپيماهاي جنگنده نيروي هوايي توسط واحدهاي شناور نداجا ودر نتيجه اجراي يك عمليات منسجم گرديد.
بكار گيري همزمان نيروهاي تكاور، واحدهاي شناور، هواپيماهاي نهاجا و واحدهاي پروازي نداجا بصورت گسترده، ناشي از آمادگي قابل توجه نيروها ومناسب بودن طرح ريزيها در زمان اجراي عمليات بود.
اهداف مورد نظر عمليات
– نابودي بخش قابل توجهيازنيروهاي دريايي عراق
– متوقف نمودن باقيمانده نيروهاي دريايي دشمن در بندر امالقصر
– سيادت دريايي جمهوري اسلامي ايران در تمام خليج فارس و دريايعمان
– جلوگيري از صدور نفت عراق به منظور اختلال در نظام اقتصادي دشمن
– قطع كلي ارتباط دريايي دشمن و خطوط مواصلاتي آن يا محدود نمودن آن به آبهاي داخلي
– محروم نمودن كشور عراق از استفاده سكوهاي مذكور به عنوان يك نقطه آفندي بر عليه واحدهاي سطحي و هوايي جمهوري اسلامي ايران محروم نمود
– ايجاد پست ديدهباني در سكوي البكر براي نيروهاي خودي جهت اعمال كنترل به ترددهاي احتمالي وآتي دشمن
شاخصه ها و ویژگی های عمليات
تمركز قواي نيروهاي دريايي دشمن در منطقه شمال غرب خليج فارس كه در برگيرنده حساس ترين و حياتي ترين تاسيسات كشور عراق در دريا يعني ترمينال هاي نفتي البكر و العميه مي گرديد، موجب شد جهت وارد نمودن ضربه اساسي و قطع كامل خطوط مواصلاتي دريايي و بويژه صدور نفت كشور عراق اين منطقه جهت انجام عمليات انتخاب گردد.
انجام عمليات دريايي به گستردگي عمليات مرواريد در تاريخ كشور اسلامي بي سابقه بود. در واقع از اولين مراحل طرح ريزي تا پايان مراحل اجرايي و حتي در عمليات تجسس ونجات با ابتكار، خلاقيت، نوآوري و قبول مسئوليت فرماندهان وكاركنان همراه بود.
با توجه به اينكه اين عمليات گسترده و سراسر با ايثارگري و روحيه شهادت طلبي كاركنان همراه بود، لذا از ويژگيهاي زير برخوردار بود:
- درگير شدن داوطلبانه ناوچه پيكان با 5 فروند ناوچه موشك انداز دشمن
- پياده شدن تكاوران در وضعيت بسيار نامناسب عملياتي وجوي و انجام عمليات به بهترين وجه ممكن
- نزديك شدن وكنترل بالگردها به محل فرود سكوها كه بشدت آسيب ديده و بسيار خطرناك بود، كه با مهارت و شجاعت خلبانان انجام شد و بسياري موارد ديگر.
نتايج عمليات مروارید
1- انهدام هسته اصلي نيروي دريايي عراق و زنداني نمودن باقيمانده يگانهاي دشمن در بندر امالقصر
2- قطع كامل صادرات نفتي عراق كه از پايانههاي نفتي البكر و الاميه به دنياي خارج در جريان بود.
3-استيلاي كامل نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران تا پايان جنگ تحميلي 8 ساله بر خليج فارس و درياي عمان، به طوري كه در تمام اين مدت حتي يك شناور اعم از تجارتي ونظامي نتوانست از مبداء و يا به مقصد بنادر عراق، از اين آبراه عبور نمايد. در واقع كشور عراق در تمام طول جنگ جبهه دريا را از دست داد و آنرا در اختيار نداشت. در شرايط عكس و اينكه اگر عراق در جنگ دریایی پيروز ميشد، مطمئناً شرايط بسيار متفاوتي را در جنگ تحميلي 8 ساله ايجاد مينمود.
لازم به يادآوري است كه عراق در مدت حدود سه سال بعد از عمليات مرواريد، تقريباً هيچ تحرك نظامي در صحنه خليج فارس نداشت. ورود هواپيماهاي جديد عراق و جنگ نفتكشها سه سال بعد از اين واقعه شروع شد.
- انهدام سكوهاي البكر والاميه كه ميتوانست بعنوان پايگاههايي براي كنترل تردد کشتیرانی خودي در شمال خليج فارس توسط دشمن مورد بهرهبرداري قرار گيرد.
- تجارت دریایی ایران و تأمين مايحتاج وارزاق عمومي با اقتدار كامل تا پايان جنگ تحميلي از طريق دريا.
اثرات عمليات مرواريد
بهواسطه گستردگي واهميت عمليات كه موجب قطع كامل صدور نفت عراق و انهدام بخش اعظم نيروي دريايي دشمن گرديد، نيروهاي دريايي عراق تا پايان جنگ جرأت حضور در دريا را نداشتند و اقتدار و سيادت دريايي جمهوري اسلامي ايران تا پايان جنگ تحميلي به طور كامل تأمين گرديد.
معمولاً يكي از دستاوردهاي مهم جنگي، كمبود ارزاق ويا قحطي وعدم امكان صدور كالا از طريق راههاي آبي ميباشد كه در تاريخ جنگ هاي دريايي بسيار به چشم ميخورد. بعضي از كشورها به علت محاصره اقتصادي قادر به تهيه ارزاق براي مردم نبودند كه در اثر آن بسياري افراد از گرسنگي و سرما در طول جنگ تلف شدند. ولي در طول 8 سال دفاع مقدس در كشور جمهوري اسلامي ايران شاهد بوديم عليرغم برخي كمبودها، ارزاق اساسي بهراحتي در اختيار مردم قرار مي گرفت و صادرات كالا و نفت نيز به روال عادي انجام ميشد و اين امر مگر با اراده ارتشي قدرتمند كه بتواند سيادت خود را در دريا،هوا و زمين كسب نمايد، ميسر نبود.
نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران، دوش به دوش ساير نيروهاي مسلح به منظور كسب اين سيادت با تلاش شبانهروزي و بي وقفه ضمن حفاظت از خطوط مواصلات ومنافع ملي كشور اسلامي خود دشمن را از استفاده دريا محروم نمود.
براي تثبيت سيادت دريايي، لازم بود طرحهايي بهمورد اجرا گذارده شوند تا نيروهاي دشمن منهدم شده و يا توانايي انجام عمليات در دريا از آنها سلب شود. لذا لازم بود حلقه محاصره تنگتر شده وبهداخل آبهاي عراق نفوذ ونقطهاي حساس اشغال شود تا نيروهاي عراقي براي مقابله با ما مجبور به خروج از بندر گردند.
عمليات تسخير سكوهاي البكر والاميه و انهدام آنها توسط نيروي دريايي با پشتيابي نزديك وپوشش هوايي نيروي هوايي قدرتمند ما صورت گرفت تا آنجا كه نيروهاي دريايي وهوايي عراق مجبور به خروج از بندر شدند وبخش اعظم نيروي دريايي عراق در اين عمليات قهرمانانه توسط نيروهاي اسلام منهدم و هسته اصلي نيروي دريايي عراق نابود گرديد؛ بطوري كه، تا به امروز خليج فارس نشانهاي از حضور مؤثر يگانهاي شناور عراق را ثبت ننموده است. با درسهايي كه دشمن در عمليات مرواريد از كارايي و تجربه دلاور مردان ارتش توحيد گرفت سياست ضربه و فرار را در مقابل نيروي دريايي بيشتر كرد. زيرا نه قدرت يك عمليات گسترده را داشت ونه از شجاعت و ورزيدگي مطلوب برخوردار بوده عراقيها، در طول جنگ و در اجراي سياست ضربه وفرارش دو فروند ناوچه موشك انداز خود را در عمليات محدود دريايي از دست دادند.
پس از تلاشهاي فراوان و بي نتيجه آنها در دريا، عراق تغيير سياست داده وبه خريد تسليحات موشكي ساحل به دريا (از نوع كرم ابريشم) وهوا به سطح (از نوع اگزوست) اقدام نمود. زيرا بدين طريق ميتوانست بدون اينكه با نيروهاي اسلام مستقيماً درگير شود، موشكهاي خود را از راه دور پرتاب نمايد.
نيروي دريايي ارتش با هماهنگي نيروي هوايي، بهمنظور مقابله با اين تهديدات، طرح اسكورت كشتيهاي بازرگاني را عملي ساخت وفقط در طول سال 66 بيش از 1600 فروند كشتي تجارتي و نفتكش به بنادر خودي تردد نمودند.
عراقيها زمينه حملاتي خود را هر چند مدت يكبار به ناوگان تجاری ایران وارد ميآورد، شروع نمود. ولي ما شاهد بوديم كه با انهدام چندين فروند هواپيما و بالگرد وهزينههاي مالي گزاف كه اين موشك پرانيها براي عراق در برداشت ضررهاي آن با چند مورد خسارت به كشتيهاي بازرگاني خودي قابل قياس نبود وهمچنان كاروان كشتيهاي تجاري ونفتكش خودي به بنادر ایران در تردد بودند.
همچنين نيروي دريايي به موازات اسكورت كشتيهاي تجاري و نفتكش، عمليات بازرسي كشتيهاي بازرگاني در خليج فارس را در مورد كشتيهايي كه مشكوك به حمل كالا براي كشور متخاصم بودند، در مقابل چشم ناوگان ناتو و با قدرت كامل بهمورد اجرا ميگذارد. بدين ترتيب عراق مجبور به استفاده از ساير بنادر در خارج از خليج فارس و توسط حاميان خود گرديد. در طول اين عمليات بيش از هزاران فروند كشتي مورد بازرسي قرار گرفت وتعداد قابل توجهي از آنها توقيف شدند.
ارتش عراق بموازات تهاجمات خود به كشتيهاي بازرگاني ونفتكش ما، اقدام به مين گذاري خطوط مواصلات دريايي ايران نمود كه با عكس العمل شديد نيروي دريايي ارتش مواجه وعملاً اين اقدام دشمن نيز با شكست مواجه شد.
تداوم تهاجمات دشمن به منافع حياتي و اقتصادي و پايانههاي نفتي و عمليات نيروهاي مسلح ارتش جمهوري اسلامي ايران در هوا، زمين و دريا موجب احساس خطر غرب از اين ناحيه شد.در اين راستا، آنها به بهانه اسكورت نفتكشهای کویت ولي در اصل بمنظور حفظ رژيم عراق، نيروهاي فرامنطقهاي را به خليج فارس اعزام نمود. بطوري كه حدود 80 فروند يگان شناور از جمله ناوهای هواپيمابر، بالگردان بر، رزمناو، ناوشكن و ناو مين جمع كن در اقيانوس هند، درياي عمان و خليج فارس در برابر نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران صف آرايي كردند ولي نيروي دريايي، مأموريتهاي محوله خود را با قدرت كامل ادامه داد و حركات آنها را تحت كنترل و نظارت خود درآورد.