محمد مونسان – عضو گروه توسعه منطقه ای و دریامحور مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود
يکي از مهمترين مباني توسعه هر کشوري، توسعه زيرساخت هاي دسترسي به يک منطقه است که شامل چهار مولفه مهم جاده اي، ريلي، هوايي و دريايي است. دو مورد اول داراي اهميت حياتي است ولي مورد اول دسترسي جاده ای نقش بي نظيری در احياي مناطق داخلي سرزمين دارد چراکه در اطراف جاده ها، شهرهاي جديد و مراکز صنعتي و خدماتي شکل مي گيرند و سفرهاي گردشگری نيز رونق می يابند. هر جا جاده ای احداث می شود، امکان استقرار جمعيت در اطراف آن براحتی ميسر مي گردد. مثلا با احداث آزادراه چابهار- مشهد یا جاسک-مشهد، کل نيمه شرقي کشور احيا مي گردد در حالي که در حال حاضر فقط نيمه غربی کشور از اين مهم برخوردارند.
متاسفانه در نقشه آزادراهی فعلی کشور اولویتی برای دسترسی به بنادر مهم ایران و سواحل مکران دیده نمی شود. نقشه زير، آخرين نقشه آزادراهي کشور است. پرواضح است در نيمه شرقي کشور تقريبا هيچ آزادراهي وجود ندارد و حتی در برنامه های ۲۰ سال آینده وزارت راه و شهرسازی نیز هیچ آزادراهی در امتداد سواحل مکران و برای اتصال آزادراهی بنادر مهمی مانند چابهار و جاسک به مرکز کشور و مناطق مرزی دیگر وجود ندارد! يعني اين که دسترسی فعلی جاده ای به شرق و جنوب شرقی کشور همچنان خطرناک، غيرايمن، غيرراحت و طولانی بوده و خواهد بود.
هیچ آزادراهی فعلا در نیمه شرقی کشور وجود ندارد
چگونه ممکن است دسترسی به اين مناطق دشوار باشد ولی جمعيت به اين سواحل سوق يابند؟ اين از محالات است. بطور مثال راه ارتباطي فعلي بين جاسک تا مشهد (قطب جمعيتی شمال شرق کشور) با حرکت پيوسته و دائمی اتومبيل بيش از ۲۰ ساعت زمان مي برد و با لحاظ کردن توقف و استراحت بين راهی بيش از ۳۰ ساعت زمان لازم است. چگونه می توان در چنین شرایطی به احیای جمعیتی سواحل و نیمه شرقی کشور و احیای گردشگری و سفر خانواده های ایرانی به این مناطق و همچنین استقبال کشورهای دیگر از کریدورهای عبوری از ایران امید داشت؟ اگر بين چابهار تا مشهد (به عنوان بزرگترین و پررونق ترین شهر نیمه شرقی کشور) يا بين جاسک تا مشهد يک آزادراه وجود داشته باشد، طول اين آزادره در حدود ۱۲۰۰ کيلومتر خواهد بود که با سرعت ۱۲۰ کيلومتر در ساعت، زمان سفر بين اين مناطق را از ۳۰ ساعت به ۱۰ الی ۱۲ ساعت کاهش خواهد داد.
در چنين شرايطي مي توان اميد داشت که سفر به سواحل جنوبی در سبد گردشگری خانواده های ايرانی جای گيرد و تجار و سرمايه گذاران نيز حاضر به تجارت با اين مناطق شوند. علاوه بر اين، مزيت ترانزيت کالا و سرعت ترانزیت از کشور ايران نيز دو چندان خواهد شد. برای احیای بنادر جنوبی کشور و به طور کلی برای احیای مناطق متروکه و کم جمعیت ایران راهی جز اجرای شبکه آزادراهی متوازن و عادلانه در کشور نیست. تصور کنيد در ابتداي اين آزادراه در مشهد در زمستان، دما برابر منفي ۵ درجه و در همان زمان در انتهاي آزادراه در چابهار و جاسک، دمای مطبوع مثبت ۲۵ درجه برقرار است. تصور اختلاف دماي ۳۰ درجه ای در ابتدا و انتهای يک آزادراه، يک تصور رويايی است که مي تواند در فصول سرد ايران، مکران را به مقصد گردشگري خانواده های ايرانی و حتی کشورهای اوراسیا تبديل کند.
سه مسیر ارتباطی فعلی بین جاسک تا مشهد با زمان سفر بدون توقف ۲۰ ساعته
متاسفانه توزیع امکانات زیرساختی در کشور در چند دهه گذشته و حتی از قبل انقلاب، متوازن و با هدف احیای سواحل جنوبی نبوده است که یکی از نمودهای آن همین نقشه های آزادراهی و همچنین راه آهن کشور است که اغلب در نیمه غربی و شمالی کشور متمرکز شده اند. تنها امید برای جبران این عقب افتادگی های تاریخی، لحاظ شدن اولویت احیای سواحل مکران و جهش درآمد ترانزیتی ایران در اسناد بالادستی مانند سند آمایش سرزمین در چشم انداز ۲۵ ساله (تا سال ۱۴۲۴) و سند توسعه دریامحور است. در شکل زیر منظور از شبکه آزادراهی به طور شماتیک نشان داده شده است به طوریکه در این شبکه، در تمام امتداد سواحل جنوبی و شمالی، آزادراه وجود دارد و تمامی بنادر ایران از طریق آزادراه به یکدیگر و به نقاط مرزی متصل می شوند.
همچنین این شبکه آزادراهی باعث می شود که از هر نقطه دلخواه ايران بتوان مثلا با طی یک مسافت حداکثر ۲۰۰ کيلومتري، خود را به شبکه آزادراهي کشور رسانيد. در طرح آمايش سرزمين حتما بايد شبکه آزادراهي کشور تعريف شود و برای افزایش درآمد ترانزیت باید همه بنادر مهم ایران از طریق آزادراه و راه آهن به یکدیگر و به پایانه های مرزی متصل باشند. در اين صورت درآمد ترانزيت کالا از کشور چند برابر شده و حذف ايران از کريدورهای شرق به غرب وکريدورهای شمال-جنوب غيرممکن خواهد شد. علاوه بر اينکه درآمد گردشگری سواحل جنوبی نيز متوازن تر و عادلانه تر خواهد شد چراکه اتومبیل های شخصی با سهولت بیشتری می توانند به سواحل جنوبی دسترسی داشته باشند.
افزایش امنیت در نیمه شرقی کشور
به طور کلی در هر نقطه ای از کشور که تردد و جمعیت به حد کافی وجود نداشته باشد، خودبخود به تجمع اشرار و ایجاد ناامنی منتج می گردد. متاسفانه در شرق کشور این مشکل همیشه وجود داشته و از قاچاقچیان و باندهای مواد مخدر تا گروه های جدایی طلب در این مناطق فعال بوده اند. آزادراه جاسک-مشهد از چند جهت باعث افزایش امنیت در این منطقه می شود: ۱- افزایش تردد جاده ای ۲- افزایش حضور پلیس راهنمایی و پاسگاه های متعدد بین راهی ۳-افزایش شهرها و روستاهای جدید در اطراف آزادراه و افزایش جمعیت ۴-افزایش اشتغال و درآمد و ارتقاء سطح معیشت مردم بومی مناطق شرقی که به خودی خود باعث کاهش بزهکاری و کاهش مقبولیت گروه های جدایی طلب می گردد.
