علی اصولی*
دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان با دارا بودن نزدیک به ۴۰ درصد مجموع مساحت دریاچه های دنیا از حیث ذخایر نفت و گاز جز مناطق به نسبت بکر جهان به شمار می آید.
دریای خزر بعد از منطقه خلیج فارس و سیبری سومین منبع انرژی جهان است که بر اساس اعلام سازمان انرژی جهانی مجموع ذخایر تایید شده نفتخام و گاز طبیعی دریای خزر بالغ بر ۱۰۰ میلیارد بشکه نفت و ۱۲ تریلیون متر مکعب گاز تخمین زده شده، ارقامی که به وضوح نشان میدهد دریای خزرعلاوه بر موقعیت ژئوپلتیک، به لحاظ ذخایر نفت و گاز از اهمیت زیادی برای کشورهای حاشیه دریای خزر برخوردار است.
علی رغم اینکه در طی سال های دور هیچگونه چشم انداز و افق روشنی برای وجود منابع هیدروکربوری در دریای خزر وجود نداشت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران شکوفایی و بومی سازی علم و تکنولوژی با توجه به اعمال تحریم های ظالمانه کشورهای غربی، فرزندان ایران زمین به این باور رسیدند که منابع خدادادی نفت و گاز صرفا در گوشه شمالی و غربی دریاچه خزر و برای بعضی از همسایگان خزر نیست و اثبات وجود ذخایر مطمئن و قابل توجه نفت و گاز در خزر جنوبی به مدد تلاش و کوشش فراوان متخصصین شرکت نفت خزر به عنوان پیش قراول و پرچم دار این حرکت عظیم محقق شد.
در واقع پس از سال ها تلاش، مطالعات علمی، تحقیقاتی و زمین شناسی ، کشفیات بدست آمده در خزر جنوبی علی رغم وجود هرگونه سابقه و تجربه ایران در ساخت سازه های عظیم دریایی و عدم در دست داشتن تکنولوژی ها و فناوری های پیچیده مختص حفاری در آب های عمیق رقم خورده است و امروز با افتخار و سربلندی اعلام می کنیم متخصصان و فرزندان ایران زمین در حوزه حفاری آب های عمیق دریای خزر و کشف طلای سیاه از دل خزر فعل خواستن توانستن را صرف نمودند.
متخصصان شرکت نفت خزر از سال ۱۳۷۷ با انجام مطالعات وسیع ژئوفیزیکی، زمین شناسی و مهندسی نفت به نتایج مثبتی به لحاظ وجود منابع غنی هیدروکربور در بخش جنوبی آب های عمیق دریای خزر پی بردند، به طوری که امروز قویا اعلام می کنیم بر اساس مطالعات انجام شده، ۴۶ ساختار کوچک و بزرگ نفتی که در اعماق بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ متر با ذخایر بالغ بر ۴۸ میلیارد بشکه نفت و گاز شناسایی شده است و بر اساس همین تلاش های علمی و مطالعات ارزشمند زمین شناسی نیاز به ساخت یک سکوی حفاری نیمه شناور برای عملیات حفاری و اکتشاف در دریای خزر جزو اهداف و اولویت های شرکت ملی نفت ایران قرار گرفت و عملیات اجرایی ساخت سکوی نیمه شناور ایران امیرکبیر با قابلیت حفاری تا عمق ۶۰۰۰ متر زیر بستر دریا با همکاری شرکت های توانمند ایرانی به سرانجام رسید و نهایتا در سال ۱۳۸۸ ساخت این سازه عظیم و منحصر به فرد و مجهز به فناوری های پیچیده با وزنی حدود ۱۵۰۰۰ تن که بعنوان یکی از چالش های نفس گیر و پیچیده برای شرکت نفت خزر بود با عبور از مشکلات فراوان وارد مدار عملیاتی شد و امروز سکوی نیمه شناور امیرکبیر به عنوان نمادی از حاکمیت جمهوری اسلامی ایران و نگین درخشانی از تبحر، دانش و فن آوری و به عنوان برگ زرینی در تالار افتخارات صنعت نفت کشور در پهنه دریای خزر خودنمایی می کند.
این سکوی منحصر به فرد تابحال با انجام عملیات موفقیت آمیز حفاری دو حلقه چاه اکتشافی در میدان سردار جنگل تابو حفاری در آبهای عمیق دریای خزر را شکسته به گونه ای که امروز به جرات می توان ادعا کرد با توجه به تجربیات ارزنده شرکت نفت خزر در حفاری و اکتشاف در آبهای عمیق، ریسک عملیات حفاری جهت فعالیت های توسعه و تولیدی به نسبت گذشته بسیار پایین آمده است.
یکی از چالش های مهم شرکت نفت خزر پس از ساخت سکوی عظیم حفاری امیرکبیر موضوع نگهداری، تعمیرات و راهبری آن بود که با توجه به فناوری های پیچیده سکوهای نیمه شناور در بدو امر تا حدود بسیار زیادی وابسته به کشورهای خارجی بودیم ولی امروز به مدد صنعتگران، متخصصین و پیمانکاران ایرانی مباحث راهبری ، نگهداشت و تعمیرات این سازه منحصر به فرد در طی این سال ها به تدریج از وابستگی ۸۰ درصدی به کمتر از ۲۰ درصد رسیده است، به گونه ای که کلیه عملیات راهبری و نگهداشت و تعمیرات این جزیره آهنی که مجهز به ۸۹ سیستم از سامانه های مختلف، پیچیده و منحصر به فرد می باشد توسط متخصصین و پیمانکاران ایرانی در حال انجام است.
یکی از استراتژی ها، اقدامات ارزشمند و سرمایه گذاری های مهم شرکت ملی نفت ایران در منطقه شمال کشور و سواحل شهرهای نکا و بهشهر ایجاد حوضچه آرامش و اختصاص محدوده بسیار وسیع پشتیبانی و عملیاتی، پایگاه تعمیراتی برای کشتی ها ، مخازن ذخیره سازی و خطوط لوله انتقال نفت و گاز بوده است که این مهم زمینه را برای ورود به مرحله توسعه و تولید از دریای خزر بیش از پیش فراهم نموده است .
از جمله دیگر اقدامات مهم شرکت نفت خزر بجز ساخت سکوی حفاری امیرکبیر می توان به ساخت ۳ فروند شناور چند منظوره پشتیبانی از سکو( کاسپین ۳،۲،۱) – احداث پایگاه پشتیبانی و احداث اسکله و حوضچه آرامش برای انجام عملیات اکتشاف و حفاری، انجام ۴۸۰۰ متر حفاری در آب های عمیق خزر، کسب تجارب علمی و دستیابی به اطلاعات ارزشمند اکتشافی آب های عمیق دریای خزر، افزایش همکاری های منطقه ای با کشورهای حاشیه دریای خزر در حوزه های ایمنی، حفاظت از محیط زیست و مشارکت های نفتی، امضای تفاهم نامه های متعدد همکاری با شرکت های داخلی و بین المللی و متخصص فعالیت در آب های عمیق، انجام طرح ها و پروژه های زیست محیطی مطابق با استانداردهای آب عمیق و برگزاری مانور های آمادگی مقابله با انتشار احتمالی آلاینده های نفتی، انجام تحقیقات و چاپ چندین کتاب در زمینه ژئوفیزیک و زمین شناسی دریای خزر، همکاری با مراکز علمی و دانشگاهی در خصوص توسعه علمی و پژوهشی حوزه انرژی و زمین شناسی دریای خزر، اخد گواهینامه‌های ISO ۹۰۰۱ ، ISO/ TS ۲۹۰۰۱ ، ISO ۱۴۰۰۱ ، ISO۴۵۰۰۱ و راهنمای HSE-MS- امضا سند همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در زمینه بهره برداری مشترک از ظرفیت های خزر، امضا تفاهمنامه همکاری بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت ORG نروژ برای مطالعه توسعه میدان سردار جنگل و بلوک های اکتشافی ۲۴، ۲۶ و ۲۹ دریای خزر اشاره کرد .
امروز می توانیم با سربلندی اعلام کنیم کلیه اقدامات، مطالعات و بسترسازی های لازم و پیشران برای گام نهادن در مسیر توسعه و تولید نفت و گاز از ساختارها و میادین نفتی شناخته شده متعلق به آب های جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر به دست متخصصین توانمند شرکت نفت خزر محقق شده و جمهوری اسلامی ایران برای اولین بار در منطقه خاورمیانه وارد باشگاه فعالیت های نفت و گاز در آبهای عمیق جهان گردیده است و دانش و تولیدات لازم را به گونه ای کسب نموده که کشورهای همسایه خزر خواهان همکاری و انتقال این تجربیات برای آنان هستند.
با توجه به بسترسازی های صورت گرفته چنانچه عبور از مرحله اکتشاف به مرحله توسعه و تولید در اولویت اهداف و برنامه های وزارت نفت قرار گیرد با افتخار می توانیم اعلام کنیم که تمامی بسترها، تجهیزات، دانش، تخصص، نیروی انسانی و امکانات برای این امر مهیا و فراهم می باشد و در هر صورت کشف این ذخایر عظیم خدادادی در دریای خزر هدیه ای برای آیندگان و نسل های آینده کشور عزیزمان است و باید اذعان کرد تلاش ها، مطالعات، اقدامات و کشفیات انجام شده در خزر می تواند در ارتقا جایگاه ایران از نظر ذخایر هیدروکربوری در مجامع بین المللی نقش آفرین بوده و اثری پر رنگ داشته باشد .
