سیما ذوکایی نعمتی گزارشگر
ایران به‌عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت‌کوره و تامین‌کننده اصلی سوخت کشتیها در منطقه از یک طرف و دارا بودن مرزهای آبی و موقعیت ژئوپلیتیکی از سوی دیگر، موقعیت استثنایی برای سوخت‌رسانی دریایی دارد، اما همچنان با موقعیت‌نشناسی دیرینه، فاصله زیاد خود را با رقیب اصلی در منطقه حفظ کرده و در حالی که عمده سوخت نفت‌کوره بندر فجیره که بیشترین سهم بازار منطقه را به خود اختصاص داده، توسط ایران تامین می‌شود، خود همچنان در را بر همان پاشنه خام‌فروشی می‌چرخاند و سودی از ثروتی بادآورده نمی‌برد. این در حالی است که به گفته دبیر انجمن بانکرینگ ایران در گفت‌وگو با ترابران؛ براساس بررسی‌ها، به ازای هر ۵۰ هزار تن سوخت، برای ۴۰ نفر ایجاد شغل می‌شود که با فعال شدن عملیات بانکرینگ این میزان از ۲ تا ۵ برابر قابلیت افزایش داشته و در ادامه با تکمیل زنجیره خدمات سوخت‌رسانی می‌توان گفت که هریک میلیون تن بانکرینگ تا ۵ هزار نفر اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم خواهد داشت.
محمد جعفر عابدی‌نژاد، دبیر انجمن بانکرینگ ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ترابران، با بیان اینکه در سال‌های اخیر صنعت بانکرینگ در ایران مهجور مانده، اظهار کرد: «با وجود تکلیف مستقیم برنامه‌های پنجم و ششم توسعه برای حمایت از بانکرینگ و مکلف کردن دولت و وزارت نفت در این مقوله، اما تاکنون هنوز اقدام جدی برای انجام الزامات قانونی و فعال‌کردن این صنعت انجام نشده و همین امر منجر شده تا امروز در منطقه جایگاه صنعت بانکرینگ ایران بسیار کمرنگ باشد.»
او با اشاره به تدوین شیوه‌نامه طرح جامع خدمات سوخت‌رسانی به کشتیها توسط وزارت نفت در سال‌های ۹۲ تا ۹۵ مبنی بر حمایت از بانکرینگ و خدمات جانبی به کشتیها؛ افزود: «این شیوه‌نامه که از لحاظ کارشناسی بسیار قوی مدون شده بود، به‌تدریج کمرنگ شد و در حال حاضر کلا منسوخ شده است.»
دبیر انجمن بانکرینگ ایران، احیای شیوه‌نامه مذکور و توجه به الزامات قانونی و حمایت‌های لازم از صنعت بانکرینگ را از مطالبات مهم انجمن برشمرد و تصریح کرد: «تکالیف قانونی مربوط به وزارت راه‌وشهرسازی، سازمان بنادر و دریانوردی و شرکت نفت در حوزه بانکرینگ مانند برنامه‌های قبلی باید در برنامه هفتم هم کاملا شفاف دیده شود و البته برخلاف برنامه‌های قبل، این‌بار نباید تکالیف فقط در حد شعار و روی کاغذ باقی بماند.»
توان تولید سوخت کم‌سولفور نداریم
عابدی‌نژاد ناتوانی در تامین سوخت کم‌سولفور را از دیگر دلایل وضعیت کنونی بانکرینگ در کشور دانست و اظهار کرد: «براساس قوانین IMO از سال ۲۰۲۰ تمام کشتیها ملزم به استفاده سوخت کم‌سولفور هستند، اما در ایران چنین سوختی تولید انبوه ندارد و فقط پالایشگاه شازند یک برش از فرآیند سولفورزدایی را برای تامین سوخت ناوگان ملی انجام می‌دهد.»
به گفته او، سوخت کم سولفور سالانه فقط در حد ۳۰۰ هزار تن تولید می‌شود که از این مقدار هم سهمی به شرکت‌های خصوصی فعال تعلق نمی‌گیرد.
این کارشناس افزود: «اخیرا برای واردات سوخت کم‌سولفور جلسه‌ای چهار جانبه با ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، وزارت نفت و گمرک و منطقه آزاد قشم داشتیم تا ساز و کار مشخصی برای واردات و تامین سوخت مورد نظر بانکرینگ مشخص کنیم.»
دبیر انجمن بانکرینگ ایران با بیان اینکه تحقق اهداف برنامه‌های توسعه به شرط حمایت نهادهای ذی‌ربط و همکاری مسئولان امکان‌پذیر خواهد بود، تصریح کرد: «امیدوارم در برنامه هفتم علاوه بر تدوین الزامات قانونی و مکلف کردن وزارت نفت و سایر ارگان‌های مربوطه از صنعت بانکرینگ، این تکالیف در اجرا هم محقق شود و فقط به یکسری برنامه روی کاغذ اکتفا نکنند، چراکه عقب‌ماندگی کنونی این صنعت به دلیل نبود حمایت کافی تصمیم‌گیران و کاغذی بودن قوانین است.»
تحقق ۵ درصد از ۵۰ درصد سهم بازار بانکرینگ
عابدی‌نژاد با یادآوری اینکه کسب ۵۰ درصد سهم بازار منطقه از اهداف برنامه‌های پنجم و ششم توسعه بوده، افزود: «این در حالی است که امروزه فقط ۵ درصد سهم بازار منطقه متعلق به ایران است و بندر فجیره در حالی سرآمد این حوزه است که بخش زیادی از سوخت خود را از ایران تامین می‌کند.»
به گفته وی سوخت صادراتی ایران به بنادر جنوبی خلیج‌فارس، سوخت خام است که فرآیند سولفورزدایی و اختلاط این بارهای صادراتی پس از ذخیره در مخازن در کشورهای مقصد انجام شده و با این ارزش افزوده، علاوه بر رونق صنعت بانکرینگ درآمد بسیار زیادی کسب می‌کنند، در حالی‌که با انجام همین فرآیند در داخل کشور می‌توان بخشی از سهم بازار از دست رفته را پس گرفت.
او منطقه سَلَخ در جنوب جزیره قشم را نزدیک‌ترین منطقه به آبراه بین‌المللی کشتیرانی خواند و اذعان کرد: «سالانه حدود ۴۸ هزار کشتی از این منطقه تردد می‌کنند، اما متاسفانه به دلیل فعال‌نبودن بانکرینگ و سوخت‌رسانی به ویژه عدم تامین سوخت کم‌سولفور، عمده کشتی‌های عبوری در بنادر جنوبی خلیج‌فارس مثل فجیره سوخت‌گیری می‌کنند.»
عابدی‌نژاد ضمن اظهار تاسف نسبت به از دست‌دادن ظرفیت عالی و موقعیت استراتژیک سلخ در بانکرینگ، توضیح داد: «موقعیت منطقه سلخ به‌گونه‌ای است که کشتیها با کمترین تغییر جهت و هزینه امکان سوخت‌گیری دارند، اما این امر به دلیل نبود سوخت کم‌سولفور و ارائه خدمات جانبی و همچنین نبود حمایت‌های لازم محقق نشده است.»
او بندرعباس و بندر شهید رجایی را مراکز اصلی فعالیت بانکرینگ در کشور دانست و بیان کرد: «هرچند تاکنون فعالیت بانکرینگ موثری در بندر سلخ نداشتیم، اما براساس پیش‌بینی‌ها با فعال شدن این منطقه، با زیرساخت کنونی موجود و همچنین با حمایت‌های همه‌جانبه نهادهای تصمیم‌گیر، سلخ به تنهایی ظرفیت بانکرینگ سالانه یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن را دارد که این میزان را می‌توان با اجرای طرح‌های ارائه شده توسط شرکت‌های مستقر در این بندر، به ۴ تا ۵ میلیون تن در سال افزایش داد.»
مهجور؛ حتی در شرکت نفت!
این کارشناس، بانکرینگ را صنعتی بسیار پرهزینه به لحاظ سرمایه‌گذاری و نیروی کار عنوان کرد و گفت: «یکی از مشکلات این صنعت در حال حاضر تعرفه‌های بالای محموله‌های سوخت است و متاسفانه شرکت نفت قیمت‌گذاری سوخت‌رسانی بانکرینگ را در رده صادرات قرار می‌دهد.»
او طولانی بودن فرآیند دریافت مجوز از سازمان بنادر، دریافت مجوز از محیط‌زیست و قرارداد با شرکت نفت را از جمله مشکلات اداری پیش‌روی صنعت بانکرینگ برشمرد و اضافه کرد: «علاوه بر بروکراسی اداری در این حوزه، تامین تاسیسات ساحلی و مخازن، احداق خط لوله، دارا بودن شناورها و کشتی‌های مادر سوخت‌رسان و همچنین تامین نیروهای انسانی دریایی و ساحلی هم از دیگر شروط پرهزینه و زمان‌بر برای تاسیس شرکت‌های فعال در حوزه بانکرینگ است.»
دبیر انجمن بانکرینگ ایران با انتقاد از بی‌توجهی شرکت نفت نسبت به چالش‌های شرکت‌های بانکرینگی و تعیین تعرفه‌های سنگین، تصریح کرد: « معمولا قیمت تعرفه‌های صادراتی مشخص و تعیین‌شده است، اما برای بانکرینگ، سوخت را براساس میانگین قیمت و گاهی با فاصله زمانی یک‌ماهه تعرفه‌ها اعلام می‌شود که این کج‌سلیقگی نسبت به صنعت بانکرینگ منجر به ریسک بالای شرکت‌های فعال در این صنعت می‌شود.»
او با بیان اینکه مجموع عملیات بانکرینگ سال گذشته کشور در همه بنادر حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن است، گفت: «از این میزان سهم شرکت‌های خصوصی حدود ۹۰۰ هزار تا یک میلیون تن ظرفیت سوخت‌رسانی بوده که این اعداد نشان‌دهنده قابلیت و اهمیت حضور بخش خصوصی در رونق صنعت بانکرینگ است.»
عابدی‌نژاد احیای شیوه‌نامه تدوین شده در سال ۹۲ را از مطالبات اصلی انجمن خواند و توضیح داد: «در این شیوه‌نامه که با نظرات کارشناسان و خبرگان صنعت نگارش شده بود، عدد مشخصی برای جبران هزینه‌های سرمایه‌گذاری، نیروی کار و … تخصیص داده شد که متاسفانه هرگز اجرایی نشد و امروز حتی نسخه کاغذی آن هم کاملا منسوخ شده، در حالی که با احیای دوباره آن تا حدی می‌توان نسبت به جبران هزینه‌های این حوزه امیدوار شد.»
به گفته عابدی‌نژاد، اولویت‌دهی به بانکرینگ نسبت به صادرات طبق برنامه‌های توسعه، طولانی شدن دوره‌های بازپرداخت، حمایت‌ها و مشوق‌های لازم در زمینه اختصاص زمین، قراردادهای BOT و … برای جذب سرمایه‌گذاری از دیگر مطالبات انجمن و بخش خصوصی است.
او معتقد است که شرکت‌های فعال در حوزه بانکرینگ ایران باید برای حقوق اولیه خود چانه‌زنی کنند، چراکه نه تنها حمایتی از این صنف وجود ندارد، بلکه در برخی مواقع موانعی هم ایجاد شده که شائبه کارشکنی عمدی برخی مسئولان برای جلوگیری از پیشرفت این صنعت را قوت می‌بخشد.
راهکارهای رونق‌بخشی
او در ادامه اضافه کرد: «باتوجه به موقعیت عالی و استراتژیک ایران، با فعال شدن صنعت بانکرینگ در کشور می‌توان علاوه بر کسب سهم قابل‌توجهی از بازار نسبت به بنادر جنوبی، درآمد زیادی به اقتصاد داخلی تزریق کرد.»
این کارشناس خاطرنشان کرد: «دارا بودن هزار و ۸۰۰ کلیومتر مرز آبی، وجود منطقه سلخ به عنوان گذرگاه اصلی کشتی‌های بین‌المللی و همچنین وجود منطقه کوه مبارک در بندرجاسک از مهمترین مزایای ایران نسبت به سایر کشورهای جنوب خلیج‌فارس است که همین دلایل برای فعال کردن صنعت بانکرینگ کشور به اندازه کافی متقن و توجیه‌پذیر است.»
عابدی‌نژاد تاکید کرد: «فعالیت بانکرینگ علاوه بر سوخت‌رسانی شامل خدمات جانبی اعم از تامین آذوقه، تامین کرو کشتی، قطعات، تعمیرات و … می‌شود که فعال کردن این چرخه هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ فرهنگی سود بسیاری برای کشور دارد. ضمن اینکه با تولید سوخت کم‌سولفور از خام‌فروشی هم جلوگیری کرده و تولیدات خود را با بیشترین سود به مصرف‌کننده نهایی می‌رسانیم.»
دبیر انجمن بانکرینگ ایران با اشاره به اهمیت بانکرینگ در اشتغال زایی برای افراد، گفت: «براساس بررسی‌ها، به ازای هر ۵۰ هزار تن سوخت، برای ۴۰ نفر ایجاد شغل می‌شود که با فعال شدن عملیات بانکرینگ این میزان از ۲ تا ۵ برابر قابلیت افزایش داشته و در ادامه با تکمیل زنجیره خدمات سوخت‌رسانی می‌توان گفت که هریک میلیون تن بانکرینگ تا ۵ هزار نفر اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم می‌کند.»
