به گزارش مرین‌پرس از اقتصاد سرآمد، با وجود مزیت ترانزیت دریایی کالاهای ایرانی به مقصد روسیه، تاکنون زیرساخت مناسبی در این حوزه ایجاد نشده است. غفلت ایران از ترانزیت دریایی در حالی است که روسیه ۹۱ درصد کالاهای صادراتی به ایران را از مسیر دریای خزر منتقل می‌کند. بررسی حجم تجارت ایران و روسیه در دوره‌های مختلف نشان می‌دهد که نه تنها تحریم مانعی برای روابط تجاری دو کشور نبوده است، بلکه تعاملات اقتصادی ایران و روسیه در بازه زمانی تحریم جهش نیز پیدا کرده است. طبق آمار اعلام شده از سوی گمرک روسیه، صادرات ایران به این کشور در سال ۲۰۲۰ به یکباره از رقم ۳۹۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۹ با رشدی حدود ۱۰۵ درصدی مواجه شده است. افزایش صادرات ایران به روسیه در حالی اتفاق افتاد که تحت تاثیر تشدید تحریم‌های آمریکا رقم صادرات نفت ایران به کمتر از ۳۰۰ هزار بشکه در سال ۲۰۲۰ رسیده بود.به طور کلی بعد از اعمال تحریم آمریکا و اتحادیه اروپا علیه روسیه از سال ۲۰۱۴، سمت و سوی تعاملات اقتصادی روسیه از اروپا به آسیا تغییر پیدا کرد. یکی از سیاست‌های اقتصادی روسیه در جنگ تحریمی با غربی‌ها، کاهش وابستگی تجاری به غربی‌ها و تامین کالاهای موردنیاز از همسایگان بود که ایران نیز می‌تواند در این حوزه نقش مهمی را ایفا کند.
غفلت ایران از ترانزیت دریایی به روسیه از مسیر کاسپین
مسیر صادرات کالاهای ایرانی به روسیه تنها به مسیرهای «زمینی» و «ریلی» محدود نمی‌شود. برای ترانزیت کالاها به روسیه، ایران گزینه ترانزیت «دریایی» از طریق دریای خزر را نیز روی میز دارد، اما طی سالیان گذشته بخش قابل توجهی از ظرفیت تجاری این دریا در ترانزیت شمال مغفول مانده است.
ایران و روسیه از نظر دریایی هم‌مرز هستند و در صورت راه‌اندازی کریدور دریایی نیاز به هیچکدام از همسایگان شمالی ایران به عنوان واسط ترابری نیست و کارشکنی کشورهایی از جمله آذربایجان در مسیر صادرات کالاهای ایرانی در این زمینه بی‌اثر خواهد شد.برخلاف کریدورهای زمینی شمال- جنوب که مستلزم پیش‌نیازهای گسترده و هزینه‌بر زیرساختی و سیاسی است، ایجاد کریدور دریایی از طریق دریای خزر بین دو کشور ایران و روسیه، با توجه به حذف کشورهای واسط و عدم نیاز به احداث بسترهای ریلی و جاده‌ای، حجم زیادی از مشکلات را به صورت خود به خود برطرف خواهد کرد.باید توجه داشت که مرز مشترک آبی ارزان بین ایران و روسیه می‌تواند، بستر خلق تجارت و استفاده هر چه بیشتر از توانمندی ایران در راستای صادرات محصولات به کشور روسیه باشد.
۹۱ درصد از صادرات روسیه به ایران از مسیر دریای خزر است
برخلاف ایران، کشور روسیه از این فرصت ترانزیت دریایی به خوبی استفاده می‌کند و بیشتر صادرات این کشور به ایران از طریق حمل‌ونقل دریایی صورت می‌گیرد، به طوری که روسیه بیش از ۹۱ درصد از صادرات خود به ایران را از این مسیر انجام می‌دهد. این کشور ۳۰۰ فروند کشتی فعال در حوزه ترانزیت دریای خزر دارد و ۶۰ درصد از بازار این حوزه را در اختیار گرفته است.در حال حاضر ایران نیز به صورت محدود از مسیر دریایی برای صادرات به روسیه و سایر کشورهای حوزه دریای خزر استفاده می‌کند و محموله‌های صادراتی و ترانزیتی از تمام بنادر شمالی کشور ایران مانند انزلی، آستارا، نوشهر و امیرآباد به تمام بنادر خارجی دریای خزر شامل اکتائو (قزاقستان)، ماخاچ کالا (داغستان روسیه)، آستراخان (روسیه)، باکو (آذربایجان) و ترکمن‌باشی (ترکمنستان) تقریبا به وسیله کشتیرانی دریای خزر با کمتر از ۳۰ فروند کشتی و ۱۰ کشتی خصوصی (۱ الی ۵ هزار تن) حمل‌ونقل می‌شود.بندر امیرآباد، بندر انزلی، بندر آستارا و بندر نوشهر چهار بندر مهم بنادر اقتصادی ایران در دریای خزر هستند که بالاترین حجم عملکرد در این بین متعلق به بندر انزلی است و تنها بندر امیرآباد به شبکه ریلی کشور متصل است.تقویت شرکت کشتیرانی دریای خزر و راه‌اندازی کریدور ترانزیتی در این مسیر تنها از جنبه توسعه تعاملات ایران و روسیه حائز اهمیت نیست بلکه این مسیر دریایی از جنبه تکمیل کریدور شمال-جنوب اهمیت بالاتری دارد.
جهش ۱۵۰ درصدی صادرات دریایی ایران به روسیه
با توجه به وسعت روسیه که کشوری پهناور است این امکان وجود دارد تا کامیون‌ها بتوانند به شهرهای مختلف روسیه که با بنادر روسیه در دریای خزر فاصله زیادی دارند، حرکت کنند. برای مثال شهرهای مسکو و سن پترزبورگ با بندر آستراخان و ماخاچ کالا فاصله قابل توجهی دارند و با این روش امکان رساندن محصولات با همان کامیونی که در ایران بارگیری شده است وجود دارد.خوشبختانه در سال جاری و با تلاش‌های کشتیرانی دریای خزر و مجموعه‌های ذیربط، صادرات ایران به روسیه از طریق دریای خزر رشد چشمگیر و امیدوارکننده‌ای داشته است. طبق گفته‌های داوود تفتی مدیرعامل کشتیرانی دریای خزر، در شش ماهه اول سال جاری صادرات دریایی نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیش از ۱۵۰ درصد رشد داشته است.
برقراری خطوط منظم دریایی به بنادر روسیه در دستور کار دولت رییسی
علیرضا پیمان‌پاک رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران با اشاره به برنامه این سازمان برای توسعه ترانزیت دریایی از ایران به روسیه گفت: »بر اساس هماهنگی‌های انجام شده با کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نسبت به انعقاد تفاهم‌نامه برقراری خطوط منظم دریایی با نرخ‌های ترجیحی حمل و نقل کالاهای صادراتی در حوزه دریای خزر اقدام خواهد شد و با تمهیدات در نظر گرفته شده تلاش می‌شود کالاهای ایرانی با سرعت بیشتر و با هزینه کمتر در بازارهای هدف وارد شوند».وی افزود: «در گام اول، خطوط منظم و کشتیرانی از مبدا بنادر انزلی، امیرآباد و نوشهر به مقاصد بنادر آستراخان و ماخاچ کالا در روسیه برقرار و سپس در مورد برقراری این خطوط، به مقاصد سایر کشورهای حوزه دریای خزر، خلیج فارس، سوریه و شرق آفریقا اقدام خواهد شد».
دبیر کارگروه توسعه صادرات غیر نفتی در پایان خاطرنشان کرد: «اولویت سازمان توسعه تجارت ایران در حمل کالاهای دریایی به ویژه کالاهای فسادپذیر، برقراری خطوط منظم دریایی بوده تا صادرکننده بتواند به تعهدات خود در قبال خریدار خارجی عمل کرده و بتواند با طیب خاطر فعل صادرات خود را انجام دهد».
