محال است سواحل مکران بدون گردشگری متحول شود!

سالهای طولانی است که مردم ایران، با توجه به تاکید مقام معظم رهبری در سال 88 در مورد لزوم توسعه سواحل مکران، منتظر تحولات اساسی و تغییر چهره این مناطق هستند ولی متاسفانه علیرغم تلاشهای انجام شده، شاهد تحولات گسترده و اساسی در طول ساحل نیستیم. 13 سال از آن زمان می گذرد ولی بجز توسعه نقطه ای در چابهار و تا حدود کمی در جاسک، شاهد توسعه فراگیر و همگن و تغییر چهره شهرها در این سواحل محروم نیستیم.

علت اصلی و اساسی در این عقب افتادگی، درک نکردن تاثیرات شگرفت حوزه گردشگری است. یکی از ارزانترین زمینه های ایجاد شغل نیز حوزه گردشگری است که متاسفانه تاکنون در توسعه مکران کمتر به آن توجه شده یا بطور جدی توجه نشده یا نگاه های غیرمدرن و غیرمهندسی بر آن حاکم بوده است. فراموش نکنیم که کشور امارات و شهر دوبی، از زمان شروع تغییرات، در بازه زمانی 10 ساله دچار تغییرات بزرگی شد که تکیه آن بر حوزه گردشگری بود.

هم اکنون کشور پاکستان نیز به همراه چینی ها، در کنار توسعه بندر گوادر، در حال توسعه شتابان زیرساختهای گردشگری در این مناطق هستند. کشورهای عربستان و کویت نیز به تازگی به معجزه گردشگری پی برده و در حال سرمایه گذاری های کلان در زیرساختهای گردشگری هستند.

چیزی به نام «معجزه گردشگری» در اشتغالزایی. چرا؟

نگاهی به آمار و ارقام ایجاد شغل در واحد سرمایه گذاری در اینترنت بخوبی این معجزه اشتغالزایی را نشان میدهد. مثلا به ازای یک میلیون دلار سرمایه گذاری در صنعت ساختمان، 20 شغل، در صنایع تولیدی 14 شغل، در حوزه انرژی و پالایشگاه و پتروشیمی نیز بدلیل گرانقیمت بودن این صنعت حدود 10 شغل ایجاد میگردد.

در حوزه تجارت و خرید و فروش نیز 19 شغل در ازای 1 میلیون دلار ایجاد میگردد و بطور متوسط نیز نیز در بین کل مشاغل صنعتی و خدماتی و کشاورزی 17 شغل می باشد. حال در این بین حوزه گردشگری یک شگفتی بزرگ است: در ازای هر 1 میلیون دلار سرمایه گذاری در حوزه گردشگری از 22 تا 35 شغل ایجاد می گردد چراکه اشتغال خرد، خودجوش و فصلی زیادی را در خود جای می دهد.

این بدین معنیست که اگر ما در سواحل مکران تمرکز خود را بر حوزه انرژی و پالایشگاه ها و پتروشیمی متمرکز کردیم در ازای هر 1 میلیون دلار سرمایه گذاری حدودا 10 شغل ایجاد کرده ایم در حالیکه همین سرمایه در حوزه گردشگری 35 شغل میتواند ایجاد کند یعنی سه و نیم برابر.

فرض کنید هدفگذاری برای استقرار جمعیت 5 میلیون نفری در یک بازه 10 ساله (تا سال 1411) در این مناطق باشد و مطابق فرهنگ منطقه، هر خانواده بطور متوسط 5 نفره در نظر گرفته شود. یعنی باید برای اسکان 5 میلیون نفر جمعیت، 1 میلیون شغل ایجاد گردد.

اگر تمرکز بر حوزه انرژی با 10 شغل به ازای 1 میلیون دلار باشد، نیاز به 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری است که ظرف 10 سال (یعنی سالی 10 میلیارد دلار) باید انجام شود که عدد بزرگ و غیرقابل حصولی است. اگر همین اشتغال 1 میلیون نفری (برای جمعیت 5 میلیون نفری) در حوزه گردشگری با 35 شغل به ازای 1 میلیون دلار متمرکز شود، نیاز به بودجه کمتر از 30 میلیارد دلاری در 10 سال (یعنی سالی 3 میلیارد) است که منطقی تر و قابل حصول تر است چراکه بخشی از آن به پشتوانه سرمایه های خرد و کلان بخش خصوصی و تعاونی تامین می¬شود نه صرفا بودجه دولتی و سرمایه گذاری کلان خارجی.

بدیهی است که اشتغال پایدار باید ترکیبی از مشاغل گوناگون باشد ولی در هر صورت، حذف کردن حوزه گردشگری از سبد اشتغال یک منطقه بکر مانند مکران، یک اشتباه فاحش است.

افزایش جمعیت میلیونی و توسعه همه جانبه سواحل مکران یکی از مطالبات مهم رهبری از سال 88 بوده است. همواره صحبت از چگونگی استقرار جمعیت 5 میلیون نفری در این مناطق بوده است که تاکنون چندان توفیقی نداشته است.

یکی از مهمترین علل آن این بوده است که به حوزه گردشگری در این مناطق و تامین زیرساختهای آن برای سهولت دسترسی گردشگران داخلی و خارجی به این مناطق بدرستی توجه نشده است. گردشگری حوزه ای است که در ازای سرمایه گذاری مشخص، چندین برابر حوزه های صنعتی دیگر ایجاد اشتغال می کند. اشتغالی که نه تنها دولتی نیست بلکه کاملا متکی به بخش خصوصی و تعاونی است.

باز هم گوادر و پاکستان گوی سبقت را در گردشگری نیز می ربایند؟

یکی از حوزه هایی که چینی ها در سواحل پاکستان بر روی آن متمرکز هستند، توسعه زیرساخت های گردشگری است تا علاوه بر توسعه نقطه ای بندر گوادر ، کل سواحل پاکستان از کراچی تا گوادر را دچار تحول و آبادانی شوند.

چینی ها در حال سرمایه گذاری 6 میلیارد دلاری برای بازسازی 1870 کیلومتر از راه آهن پاکستان هستند که شامل قطارهای مسافری با سرعت 160 کیلومتر بر ساعت می باشد که علاوه بر نقش ترانزیت کالا، منجر به توسعه گردشگری ساحلی و دریایی در سواحل پاکستان از کراچی تا گوادر می شود و یک فاصله حدودا 550 کیلومتری را شامل می شود و می تواند تحول بزرگی را در اشتغال کشور 220 میلیون نفری پاکستان ایفا کند. همچنین قرار است 5 میلیارد دلار برای احداث 1100 کیلومتر آزادراه و بزرگراه برای دسترسی سریع و ایمن به بندر گوادر و سواحل پاکستان هزینه نماید. همچنین 27 موسسه و شرکت معتبر چینی بر روی احیای گردشگری در سواحل پاکستان و گوادر متمرکز هستند تا توسعه منطقه گوادر، تک بعدی و نقطه ای نباشد.

در فرهنگ خانواده های امروزی در ایران، سفر با اتومبیل بسیار رایج تر از انواع دیگر سفر است. متاسفانه در نقشه آزادراهی فعلی کشور اولویتی برای دسترسی به سواحل مکران دیده نمی شود و در نیمه شرقی کشور تقریبا هیچ آزادراهی وجود ندارد و حتی در برنامه های 20 سال آینده وزارت راه و شهرسازی نیز هیچ آزادراهی در امتداد سواحل مکران وجود ندارد!

یعنی اینکه دسترسی فعلی جاده ای به شرق و جنوب شرقی کشور همچنان خطرناک، غیرایمن، غیرراحت و طولانی بوده و خواهد بود. چگونه ممکن است دسترسی به این مناطق دشوار باشد ولی جمعیت به این سواحل سوق یابند؟ این از محالات است.

بطور مثال راه ارتباطی فعلی بین جاسک تا مشهد (قطب جمعیتی شمال شرق کشور) با حرکت پیوسته و دائمی اتومبیل بیش از 20 ساعت زمان میبرد و با لحاظ کردن توقف و استراحت بین راهی بیش از 30 ساعت زمان لازم است. چگونه میتوان در چنین شرایطی به احیای جمعیتی سواحل و نیمه شرقی کشور و احیای گردشگری و سفر خانواده های ایرانی به این مناطق و همچنین استقبال کشورهای دیگر از کریدورهای عبوری از ایران امید داشت؟ 

اگر بین چابهار تا مشهد یا بین جاسک تا مشهد یک آزادراه وجود داشته باشد، طول این آزادراه در حدود 1200 کیلومتر خواهد بود که با سرعت 120 کیلومتر در ساعت، زمان سفر بین این مناطق را از 30 ساعت به 10 الی 14 ساعت کاهش خواهد داد. برای احیای گردشگری در سواحل جنوبی کشور و بطور کلی برای احیای مناطق متروکه و کم جمعیت ایران راهی جز اجرای شبکه آزادراهی متوازن و عادلانه در کشور نیست.

نگاه مدرن مهندسی کویتی ها به سوی گردشگری مدرن

کشور کویت، در یک رقابت تنگاتنگ با کشور امارات و شهر دوبی، در صدد است با اجرای یک برنامه بلند پروازانه مهندسی، ابرپروژه «شهر گردشگری ابریشم» (Silk City) را اجرا کند. این شهر در مجاورت شهر الصبیه (Subiya) و کنار جزیره بوبیان به مساحت 250 کیلومتر مربع، در فاصله 100 کیلومتری شهر کویت واقع شده است.

مدت زمان اجرای این پروژه، 25 سال بوده و از سال 2015 کار طراحی آن توسط یک تیم خبره از طراحان و مهندسان چینی شروع شده است. چینی ها سرمایه گذار و بهره بردار اصلی این شهر هستند و تامین مالی و بازگشت سرمایه آن نیز توسط خود چینی¬ها تضمین شده است.

چین در نظر دارد شهر ابریشم کویت را به عنوان رقیب جدی دوبی مطرح نماید. پادشاه کویت با اشراف به ضرورت نگاه مدرن مهندسی به گردشگری، در نظر دارد به پشتوانه این شهر، منبع مالی اصلی کشور خود را ظرف سه دهه آینده از نفت به گردشگری تغییر دهد.

این شهر در مقایسه با دوبی بسیار بلندپروازانه تر، اصولی تر و جذابتر طراحی شده است. مثلا این شهر دارای شش کیلومتر کانالهای آب مارپیچ و زیبا قابل قایقرانی است که تعداد زیادی هتل و کافه و اماکن تفریحی در طرفین این رودخانه مصنوعی ساخته خواهند شد. همچنین در مرکز این شهر یک برج بسیار بلند ساخته خواهد شد که بلندتر از برج خلیفه دوبی است.

این برج دارای ارتفاع حدود 1000 متر در 234 طبقه بوده و 7000 نفر را در خود جای می دهد. شهر ابریشم در مجموع 700 هزار نفر را در منازل، هتل ها و مراکز تفریحی جای خواهد داد. علاوه بر این برج (به عنوان معروفترین نماد شهری این شهر جدید)، چهار نماد شهری مهندسی و منحصربفرد دیگر در نقاط دیگر این شهر به عنوان جاذبه گردشگری طراحی شده اند که نمادهای شهری معروف دوبی را پشت سر خواهند گذاشت. این شهر دارای چهار بخش یا شهرک اصلی است که فاز به فاز افتتاح خواهند شد و یکی از جذابترین سوژه های سرمایه گذاری در آینده خواهد بود.

بنظر می رسد این شهر از مقاصد اصلی گردشگری کشورهای ایران، عراق و عربستان خواهد شد. یکی از مزایای طبیعی این منطقه برای توسعه شهر ابریشم نسبت به دوبی، مجاورت با جزیره بزرگ بوبیان است. وجود این جزیره باعث می شود کویت بر خلاف دوبی نیازی به ساخت جزایر مصنوعی برای ایجاد مساحت مناسب زمین نداشته باشد. جزیره بوبیان بزرگترین جزیره کویت با مساحت 863 کیلومتر مربع (طول 40 و عرض 24 کیلومتر) بوده و هم اکنون یک جزیره متروکه و تقریبا خالی از سکنه است. این جزیره تا تکمیل شهر ابریشم در سال 2040 به مرور 200 هزار نفر را در خود جای خواهد داد.

دو عامل مفقوده مهم در توسعه گردشگری مکران

از عوامل فوق میتوان بطور خلاصه دو عامل مهم مفقوده در توسعه گردشگری مکران را بصورت زیر برشمرد: 1- فقدان نمادهای شهری در قالب سازه های مهندسی فاخر، منحصربفرد و مرتفع ساحلی به عنوان مرکز یک مجموعه گردشگری مدرن و روزآمد

2- زیر ساخت‌های حمل و نقلی برای دسترسی آسان و سریع به سمت سواحل مکران از جمله آزادراه شمال به جنوب در نیمه شرقی کشور. حال سوال مهم اینست که مسوولین توسعه مکران در 13 سال گذشته کدام اقدامات زیرساختی را برای توسعه گردشگری در سواحل مکران انجام داده اند؟