گروه نفت و انرژی- سیدعمران طباطبایی – آلودگی نفتی، همچنان تهدیدی برای محیط زیست دریایی است اما مقدار بسیار کمی از این آلودگی ناشی از نشت نفت است. بزرگترین مشکل نفتی این است که از مسیرهای کمتر آشکاری مانند ورودی پساب ها یا کشتیرانی وارد دریاها می شود.
به گزارش اقتصادسرآمد، صنعت نفت جهانی اغلب ضررهای سنگینی از محیط زیست دریافت می کند. در خشکی، مشکل آلودگی خاک به نفت ناشی از نشت خطوط لوله وجود دارد. در فرا ساحل، نفت ریخته شده از تانکرهای آسیب دیده، جانداران دریایی را مسموم می کند، به پرهای پرندگان دریایی می چسبد و خطوط ساحلی را آلوده می کند.
نفت از مسیرهای مختلفی وارد دریا می شود. بیشترین سهم از ورودی های پساب ها و از عملیات معمول دکل های نفتی حاصل می شود.
بلایای نفتکش و انفجار سکوهای نفتی هنوز هم هر از گاهی رخ می دهد.
با این حال در واقعیت، این نوع فاجعه دیدنی، تنها درصد کمی از آلودگی نفتی دریایی جهان را تشکیل می دهد. بیشتر نفت در مسیرهای نه چندان واضح حرکت می کند. از حدود یک میلیون تن نفتی که سالانه وارد محیط زیست دریایی می شود، حدود 5 درصد آن از منابع طبیعی تامین می شود. به عنوان مثال، در خلیج مکزیک، نفت خام به طور طبیعی از شکاف های زیر زمینی خارج می شود و از مخازن به کف اقیانوس می رسد. در جاهای دیگر، مانند منطقه خزر، مقادیر زیادی نفت خام از مخازن زیرزمینی از طریق آتشفشان ها به آب فوران می کند. اینها آتشفشان های واقعی نیستند بلکه تپه هایی در بستر دریا هستند. آنها حاوی رسوبات آبی هستند که در اعماق زمین گرم می شوند و باعث بالا آمدن آن می شوند. در برخی موارد، نفت از مخازن مجاور به بالا نیز منتقل می گردد.
بلایای نفتکش ها حدود 10 درصد از آلودگی نفتی دریایی جهان را تشکیل می دهند. حدود 35 درصد از عملیات حمل و نقل نفتی، منظم حاصل می شود. این شامل نفت آزاد شده در طول حوادث مربوط به انواع دیگر کشتی ها و همچنین روغن حاصل از تمیز کردن غیر قانونی مخازن می شود. بیشترین سهم، به میزان 45 درصد، از ورودی های پساب های شهری و صنعتی و عملیات های معمول دکل نفتی، همراه با مقدار کمی از ترکیبات فرار نفتی است که در طی انواع مختلف فرآیندهای سوزاندن خشکی به اتمسفر ساطع می شوند و سپس وارد می گردند.
5 درصد دیگر از منابع نامشخص است. این شامل ورودی های کوچکتر به دریا توسط آلاینده هایی است که شناسایی نمی شوند.
پیشرفت در مبارزه با این آلودگی:
خبر خوب این است که علی رغم رشد مداوم تجارت نفت از طریق دریا، تعداد نشت نفت ناشی از حوادث نفتکش ها یا ناشی از نقص فنی یا انفجار در نفتکش ها در دهه های اخیر به شدت کاهش یافته است.
همزمان با کاهش تعداد نشت نفت از نفتکش ها، حجم نفت ریخته شده نیز به تدریج کاهش یافته است.
به گفته دانشمندان، این کاهش، در درجه اول ناشی از کنوانسیون ها و مقررات بین المللی برای حفاظت از محیط زیست دریایی است که به تدریج پس از بلایای مختلف نفتی مطرح شد.
در حال حاضر برای همه نفتکش های جدید اجباری است که دارای دو بدنه باشند، به طوری که اگر کشتی درگیر برخوردی شود که به بدنه بیرونی نفوذ کند، مخازن داخل به طور کلی دست نخورده باقی می مانند.
حتی امروزه، برخی از مناطق جهان، هنوز آلوده به باقیمانده های نفت هستند که در دمای سرد بسیار کند تجزیه می شوند.
در نتیجه این فجایع، کشورها باید ابتکار عمل را در زمینه حفاظت از محیط زیست دریایی به دست گرفته و قوانینی سفت و سخت برای حفاظت از آب های سرزمینی خود تصویب کنند. طبق این قانون، کشتی هایی که وارد آب های سرزمینی می شوند به طور منظم بازرسی شوند، در درجه اول برای اطمینان از اینکه آنها با استانداردهای ایمنی و مقررات مربوط به کفایت صلاحیت ها و آموزش اعضای خدمه مطابقت دارند. همچنین برای کشتی های نفتکشی که در دریاها و اقیانوس ها فعالیت می کنند، الزامات مشخصی تبیین گردد.
دانشمندان به دنبال تجزیه و تحلیل جامع حوادث نفتکش ها، برای عملیات ایمن کشتی ها و پیشگیری از آلودگی معتقدند که تعدادی از حوادث جدی به وضوح توسط اعضای خدمه ایجاد می شود. بنابراین هدف اولیه باید تضمین عملکرد ایمن کشتی ها و در نتیجه محافظت از افراد در کشتی ها و جلوگیری از آسیب به محیط زیست باشد. بر این اساس نهادهای مسئول عملیات کشتی ها باید اطمینان حاصل کنند که هر کشتی دارای دریانوردان واجد شرایط، دارای گواهی نامه و از نظر پزشکی مناسب باشند، چرا که باید برای آماده سازی آنها برای شرایط اضطراری آموزش های منظمی را در نظر گرفت.
امروزه استقرار کشتی های یدک کش اضطراری بزرگ که در سال های اخیر در امتداد سواحل دریاها و گاهاً اقیانوس ها مستقر شده اند، کارساز است. از این کشتی های قدرتمند برای یدک کشیدن کشتی های ناتوان به آب های عمیق تر یا به پناهگاه های امن استفاده می شود، در نتیجه از به گل نشستن و نشت نفت آن ه جلوگیری می شود.
همچنین امروزه همکاری بین المللی نیز مؤثرتر است. اکنون طرح های اضطراری مختلفی در حال اجراست که با مانورهای بین المللی برای مقابله با نشت نفت پشتیبانی می شود. این مانورها به صورت منظم و یکپارچه مخصوصاً در کشورهای پیشرفته در حال اجرا است.
یکی از اهداف اولیه این مانورها، توسعه و تقویت ظرفیت های فنی کشورهای ساحلی در مناطق دریایی برای مبارزه با آلودگی نفتی است.
متاسفانه در موضوع نشت نفت، بسیاری از اقدامات لازمه تنها پس از وقوع حوادث، جدی اتخاذ می شوند.
برخی از کشورهای صادر کننده نفت در جهان که در حال توسعه هستند، هنوز به سطح پیشرفت دست پیدا نکرده اند. این امر به عنوان مثال در مورد کشورهای ایران، آفریقای غربی و مرکزی صدق می کند. اگر چه بسیاری از این کشورها در سال های اخیر برنامه های اضطراری تهیه کرده اند اما اغلب کمبود هماهنگی و تجهیزات فنی مناسب آنها را آزار می دهد. بر اساس مطالعات اندیشمندان، حتی کشورهای عمده صادر کننده نفت یعنی ایران، کامرون، غنا، نیجریه و آنگولا، فاقد کشتی های تخصصی مقابله با نشت نفت هستند. ایران، کامرون و غنا فقط کشتی های یدک کش کوچک و تعدادی بوم برای استفاده در مواقع اضطراری دارند و آنگولا و نیجریه اصلاً موجودی تجهیزات مقابله با نشت نفت را ندارند.
طبق برنامه های اضطراری، در صورت نیاز، باید این موارد توسط شرکت های نفتی تامین شود. این شامل تجهیزات پاکسازی ساحلی، مانند کامیون های تانکر تخصصی با تجهیزات مکش است. در صورت بروز حادثه، سیستم های پاشش پراکنده باید از کشتی ها یا هلیکوپترهای مستقر استفاده کنند.
همچنین اگر چه بسیاری از کشورهای نفت خیز شماره تلفن های اضطراری را تنظیم کرده اند اما اغلب آنها کارایی ندارد. توزیع اسناد و تبادل اطلاعات بین مقامات و مؤسسات مربوطه نیز به وضوح ناکارآمد است و اطلاعات گاهی اوقات فاقد جزئیات است. این امر اطمینان از هماهنگی خوب بین تمام اورژانس های مختلف در صورت وقوع حادثه را دشوارتر می کند.
نظارت هوایی آلاینده ها را متوقف می کند:
با توجه به آلودگی نفتی مداوم اما کمتر قابل مشاهده محیط زیست دریایی توسط کشتی ها، وضعیت در مناطق مختلف جهان بهبود یافته است. مناطق ویژه دریایی جهان که از سطح حفاظت بالاتری نسبت به سایر مناطق دریا برخوردار هستند، فقط تانکرهایی مجاز به عبور از این مناطق دریایی هستند که با استانداردهای ایمنی خاص مطابقت داشته باشند. اینها شامل محدودیت در اندازه مخازن در تانکرهای نفتی به منظور به حداقل رساندن مقدار نفتی است که ممکن است خارج شود.
مناطق ویژه عبارتند از:
منطقه قطب جنوب، دریای مدیترانه، آبهای شمال غربی اروپا یا دریای شمال، دریای بالتیک، دریای سیاه، آبهای جنوب آفریقای جنوبی.
در دریای بالتیک، تعداد لکه های نفتی مشاهده شده، تقریباً سه چهارم کاهش یافته است. کارشناسان، بهبود وضعیت در آب های اروپای شمالی را از جمله به اثر بازدارنده نظارت هوایی نسبت می دهند.
در چندین مورد از این مناطق خاص مانند مدیترانه، دریای شمال و دریای بالتیک، نظارت هوایی سال‌هاست که عملیاتی شده است. از آنجایی که نشت نفت را می توان به راحتی توسط هواپیماهای مجهز به سیستم های دوربین مخصوص شناسایی کرد، کشتی هایی که خدمه آنها مخازن را در دریا تمیز کرده اند یا نفت تخلیه کرده اند را می توان خیلی سریع شناسایی کرد. از آنجایی که ایجاد آلودگی در مناطق ویژه منجر به پیگرد کیفری می شود، نظارت هوایی اثر بازدارنده ای داشته و در نتیجه کاهش محسوسی در تعداد تخلیه های غیر قانونی داشته است. توده های سیاه نفت که اغلب در دهه های گذشته در سواحل سرازیر می شدند، امروزه به ندرت در اغلب مناطق جهان دیده می شوند. علاوه بر این، چند سالی است که تلاش ها برای شناسایی آلودگی نفتی توسط داده های ماهواره ای پشتیبانی می شوند. با این حال، تصاویر ماهواره ای گاهی اوقات می توانند گمراه کننده باشند: برای مثال، شکوفه های جلبکی گاهی به اشتباه به عنوان لکه های نفتی تعبیر می شوند. بنابراین بسیاری از مقامات مربوطه معمولاً هواپیماها را برای بررسی هشدارهای آلودگی به کار می گیرند. با این حال، مزیت نظارت ماهواره ای از فضا این است که یک نمای کلی از مناطق وسیعی از دریا ارائه می کند.
از آنجایی که تجزیه نفت توسط باکتری ها در دمای پایین آب بسیار کندتر است، بلایای نفتی به ویژه در مناطق سرد آب ویرانگر است.
به گزارش اقتصادسرآمد، صنعت نفت جهانی اغلب ضررهای سنگینی از محیط زیست دریافت می کند. در خشکی، مشکل آلودگی خاک به نفت ناشی از نشت خطوط لوله وجود دارد. در فرا ساحل، نفت ریخته شده از تانکرهای آسیب دیده، جانداران دریایی را مسموم می کند، به پرهای پرندگان دریایی می چسبد و خطوط ساحلی را آلوده می کند.
نفت از مسیرهای مختلفی وارد دریا می شود. بیشترین سهم از ورودی های پساب ها و از عملیات معمول دکل های نفتی حاصل می شود.
بلایای نفتکش و انفجار سکوهای نفتی هنوز هم هر از گاهی رخ می دهد.
با این حال در واقعیت، این نوع فاجعه دیدنی، تنها درصد کمی از آلودگی نفتی دریایی جهان را تشکیل می دهد. بیشتر نفت در مسیرهای نه چندان واضح حرکت می کند. از حدود یک میلیون تن نفتی که سالانه وارد محیط زیست دریایی می شود، حدود 5 درصد آن از منابع طبیعی تامین می شود. به عنوان مثال، در خلیج مکزیک، نفت خام به طور طبیعی از شکاف های زیر زمینی خارج می شود و از مخازن به کف اقیانوس می رسد. در جاهای دیگر، مانند منطقه خزر، مقادیر زیادی نفت خام از مخازن زیرزمینی از طریق آتشفشان ها به آب فوران می کند. اینها آتشفشان های واقعی نیستند بلکه تپه هایی در بستر دریا هستند. آنها حاوی رسوبات آبی هستند که در اعماق زمین گرم می شوند و باعث بالا آمدن آن می شوند. در برخی موارد، نفت از مخازن مجاور به بالا نیز منتقل می گردد.
بلایای نفتکش ها حدود 10 درصد از آلودگی نفتی دریایی جهان را تشکیل می دهند. حدود 35 درصد از عملیات حمل و نقل نفتی، منظم حاصل می شود. این شامل نفت آزاد شده در طول حوادث مربوط به انواع دیگر کشتی ها و همچنین روغن حاصل از تمیز کردن غیر قانونی مخازن می شود. بیشترین سهم، به میزان 45 درصد، از ورودی های پساب های شهری و صنعتی و عملیات های معمول دکل نفتی، همراه با مقدار کمی از ترکیبات فرار نفتی است که در طی انواع مختلف فرآیندهای سوزاندن خشکی به اتمسفر ساطع می شوند و سپس وارد می گردند.
5 درصد دیگر از منابع نامشخص است. این شامل ورودی های کوچکتر به دریا توسط آلاینده هایی است که شناسایی نمی شوند.
پیشرفت در مبارزه با این آلودگی:
خبر خوب این است که علی رغم رشد مداوم تجارت نفت از طریق دریا، تعداد نشت نفت ناشی از حوادث نفتکش ها یا ناشی از نقص فنی یا انفجار در نفتکش ها در دهه های اخیر به شدت کاهش یافته است.
همزمان با کاهش تعداد نشت نفت از نفتکش ها، حجم نفت ریخته شده نیز به تدریج کاهش یافته است.
به گفته دانشمندان، این کاهش، در درجه اول ناشی از کنوانسیون ها و مقررات بین المللی برای حفاظت از محیط زیست دریایی است که به تدریج پس از بلایای مختلف نفتی مطرح شد.
در حال حاضر برای همه نفتکش های جدید اجباری است که دارای دو بدنه باشند، به طوری که اگر کشتی درگیر برخوردی شود که به بدنه بیرونی نفوذ کند، مخازن داخل به طور کلی دست نخورده باقی می مانند.
حتی امروزه، برخی از مناطق جهان، هنوز آلوده به باقیمانده های نفت هستند که در دمای سرد بسیار کند تجزیه می شوند.
در نتیجه این فجایع، کشورها باید ابتکار عمل را در زمینه حفاظت از محیط زیست دریایی به دست گرفته و قوانینی سفت و سخت برای حفاظت از آب های سرزمینی خود تصویب کنند. طبق این قانون، کشتی هایی که وارد آب های سرزمینی می شوند به طور منظم بازرسی شوند، در درجه اول برای اطمینان از اینکه آنها با استانداردهای ایمنی و مقررات مربوط به کفایت صلاحیت ها و آموزش اعضای خدمه مطابقت دارند. همچنین برای کشتی های نفتکشی که در دریاها و اقیانوس ها فعالیت می کنند، الزامات مشخصی تبیین گردد.
دانشمندان به دنبال تجزیه و تحلیل جامع حوادث نفتکش ها، برای عملیات ایمن کشتی ها و پیشگیری از آلودگی معتقدند که تعدادی از حوادث جدی به وضوح توسط اعضای خدمه ایجاد می شود. بنابراین هدف اولیه باید تضمین عملکرد ایمن کشتی ها و در نتیجه محافظت از افراد در کشتی ها و جلوگیری از آسیب به محیط زیست باشد. بر این اساس نهادهای مسئول عملیات کشتی ها باید اطمینان حاصل کنند که هر کشتی دارای دریانوردان واجد شرایط، دارای گواهی نامه و از نظر پزشکی مناسب باشند، چرا که باید برای آماده سازی آنها برای شرایط اضطراری آموزش های منظمی را در نظر گرفت.
امروزه استقرار کشتی های یدک کش اضطراری بزرگ که در سال های اخیر در امتداد سواحل دریاها و گاهاً اقیانوس ها مستقر شده اند، کارساز است. از این کشتی های قدرتمند برای یدک کشیدن کشتی های ناتوان به آب های عمیق تر یا به پناهگاه های امن استفاده می شود، در نتیجه از به گل نشستن و نشت نفت آن ه جلوگیری می شود.
همچنین امروزه همکاری بین المللی نیز مؤثرتر است. اکنون طرح های اضطراری مختلفی در حال اجراست که با مانورهای بین المللی برای مقابله با نشت نفت پشتیبانی می شود. این مانورها به صورت منظم و یکپارچه مخصوصاً در کشورهای پیشرفته در حال اجرا است.
یکی از اهداف اولیه این مانورها، توسعه و تقویت ظرفیت های فنی کشورهای ساحلی در مناطق دریایی برای مبارزه با آلودگی نفتی است.
متاسفانه در موضوع نشت نفت، بسیاری از اقدامات لازمه تنها پس از وقوع حوادث، جدی اتخاذ می شوند.
برخی از کشورهای صادر کننده نفت در جهان که در حال توسعه هستند، هنوز به سطح پیشرفت دست پیدا نکرده اند. این امر به عنوان مثال در مورد کشورهای ایران، آفریقای غربی و مرکزی صدق می کند. اگر چه بسیاری از این کشورها در سال های اخیر برنامه های اضطراری تهیه کرده اند اما اغلب کمبود هماهنگی و تجهیزات فنی مناسب آنها را آزار می دهد. بر اساس مطالعات اندیشمندان، حتی کشورهای عمده صادر کننده نفت یعنی ایران، کامرون، غنا، نیجریه و آنگولا، فاقد کشتی های تخصصی مقابله با نشت نفت هستند. ایران، کامرون و غنا فقط کشتی های یدک کش کوچک و تعدادی بوم برای استفاده در مواقع اضطراری دارند و آنگولا و نیجریه اصلاً موجودی تجهیزات مقابله با نشت نفت را ندارند.
طبق برنامه های اضطراری، در صورت نیاز، باید این موارد توسط شرکت های نفتی تامین شود. این شامل تجهیزات پاکسازی ساحلی، مانند کامیون های تانکر تخصصی با تجهیزات مکش است. در صورت بروز حادثه، سیستم های پاشش پراکنده باید از کشتی ها یا هلیکوپترهای مستقر استفاده کنند.
همچنین اگر چه بسیاری از کشورهای نفت خیز شماره تلفن های اضطراری را تنظیم کرده اند اما اغلب آنها کارایی ندارد. توزیع اسناد و تبادل اطلاعات بین مقامات و مؤسسات مربوطه نیز به وضوح ناکارآمد است و اطلاعات گاهی اوقات فاقد جزئیات است. این امر اطمینان از هماهنگی خوب بین تمام اورژانس های مختلف در صورت وقوع حادثه را دشوارتر می کند.
نظارت هوایی آلاینده ها را متوقف می کند:
با توجه به آلودگی نفتی مداوم اما کمتر قابل مشاهده محیط زیست دریایی توسط کشتی ها، وضعیت در مناطق مختلف جهان بهبود یافته است. مناطق ویژه دریایی جهان که از سطح حفاظت بالاتری نسبت به سایر مناطق دریا برخوردار هستند، فقط تانکرهایی مجاز به عبور از این مناطق دریایی هستند که با استانداردهای ایمنی خاص مطابقت داشته باشند. اینها شامل محدودیت در اندازه مخازن در تانکرهای نفتی به منظور به حداقل رساندن مقدار نفتی است که ممکن است خارج شود.
مناطق ویژه عبارتند از:
منطقه قطب جنوب، دریای مدیترانه، آبهای شمال غربی اروپا یا دریای شمال، دریای بالتیک، دریای سیاه، آبهای جنوب آفریقای جنوبی.
در دریای بالتیک، تعداد لکه های نفتی مشاهده شده، تقریباً سه چهارم کاهش یافته است. کارشناسان، بهبود وضعیت در آب های اروپای شمالی را از جمله به اثر بازدارنده نظارت هوایی نسبت می دهند.
در چندین مورد از این مناطق خاص مانند مدیترانه، دریای شمال و دریای بالتیک، نظارت هوایی سال‌هاست که عملیاتی شده است. از آنجایی که نشت نفت را می توان به راحتی توسط هواپیماهای مجهز به سیستم های دوربین مخصوص شناسایی کرد، کشتی هایی که خدمه آنها مخازن را در دریا تمیز کرده اند یا نفت تخلیه کرده اند را می توان خیلی سریع شناسایی کرد. از آنجایی که ایجاد آلودگی در مناطق ویژه منجر به پیگرد کیفری می شود، نظارت هوایی اثر بازدارنده ای داشته و در نتیجه کاهش محسوسی در تعداد تخلیه های غیر قانونی داشته است. توده های سیاه نفت که اغلب در دهه های گذشته در سواحل سرازیر می شدند، امروزه به ندرت در اغلب مناطق جهان دیده می شوند. علاوه بر این، چند سالی است که تلاش ها برای شناسایی آلودگی نفتی توسط داده های ماهواره ای پشتیبانی می شوند. با این حال، تصاویر ماهواره ای گاهی اوقات می توانند گمراه کننده باشند: برای مثال، شکوفه های جلبکی گاهی به اشتباه به عنوان لکه های نفتی تعبیر می شوند. بنابراین بسیاری از مقامات مربوطه معمولاً هواپیماها را برای بررسی هشدارهای آلودگی به کار می گیرند. با این حال، مزیت نظارت ماهواره ای از فضا این است که یک نمای کلی از مناطق وسیعی از دریا ارائه می کند.
از آنجایی که تجزیه نفت توسط باکتری ها در دمای پایین آب بسیار کندتر است، بلایای نفتی به ویژه در مناطق سرد آب ویرانگر است.
بازنشر مرین‌پرس به نقل از اقتصاد سرآمد
