جستارهایی درباره صنعت پرورش ماهی در قفس در جهان بر اساس سالنامه آماری FAO در سال 2022

داده‌های جدول 1 توزیع جهانی آبزی پروری را به تفکیک منطقه نشان می دهد که منعکس کننده وضعیت تداوم تسلط تعداد کمی از تولیدکنندگان عمده در سطوح جهانی، منطقه ای و زیر منطقه ای است. از سال 1991 چین آبزیان و جلبک های پرورشی بیشتری نسبت به سایر نقاط جهان تولید کرده است. سهم چین در تولید آبزی پروری جهان در سال 2020 مشابه سال‌های اخیر 56.7 درصد برای آبزیان و 59.5 درصد برای پرورش جلبک بوده است.

تولید گروه‌های اصلی گونه‌های پرورشی در مناطق و کشورها به طور قابل توجهی متفاوت است. برخی از کشورهای با درآمد متوسط بر تولید آبزی‌پروری داخلی انواع گونه‌های ماهی تسلط دارند. برخی مانند نروژ و شیلی (دارای مناطق وسیع حافظت شده از دریای مواج)، به‌علاوه چین (گروه با درآمد متوسط)  بر پرورش گونه‌های ‌ماهی در قفس‌های دریایی تسلط دارند. ماهی آزاد اقیانوس اطلس گونه غالب پرورش قفس دریایی گونه‌های سردابی است، در حالی که ماهی تولید شده توسط پرورش دهندگان قفس دریایی در چین عمدتاً گونه های گرمابی بوده و ترکیب آن‌ها متنوع تر است. شکل 2 الگوهای توزیع را در میان تولیدکنندگان پیشرو یا مناطق فرعی برای مقایسه گروه های گونه های اصلی منتخب نشان می دهد.

میگوهای دریایی بر تولید سایر سخت پوستان پرورشی در استخرهای آب شور که مربوط به  آبزی‌پروری ساحلی هستند ، غالب می‌باشند. اینها منبع مهم درآمد ارزی برای تعدادی از کشورهای در حال توسعه در آسیا و آمریکای لاتین هستند.

جدول 1-تولید جهانی آبزیان ‌پرورشی بر اساس منطقه و تولیدکنندگان اصلی منتخب

در سال 2020، تولید جهانی آبزی پروری در آب های داخلی 54.4 میلیون تن بوده است. 44.4 درصد از کل تولیدات جهانی مربوط به گونه‌های جانوری و جلبک ها بوده و آبزی‌پروری در آب های داخلی 62.2 درصد از کل تولید آبزی پروری را به خود تخصیص داد. آمار پرورش انواع گونه های ماهی، داده‌های سایر گونه های دیگر در آبزی پروری داخلی را در سطح منطقه ای و جهانی کوچک نشان می‌دهد (جدول 2). با این حال، وضعیت توسعه و الگوی ترکیب گروه های غیر از ماهیان از منطقه ای به منطقه دیگر بسیار متفاوت است.

در سطح جهانی، آبزی پروری آب های داخلی از روش ها و امکانات بسیار متنوعی استفاده می کند. عملیات و شیوه ها از نظر قدرت و توانایی های مالی ، سطح پیچیدگی های فنی و مدیریتی و میزان ادغام در زنجیره با سایر فعالیت های مرتبط بسیار متفاوت است. در سطح جهانی، پرورش ماهی و سایر گونه‌ها در استخرهای خاکی ، گسترده‌ترین روش کشت است.

کشت قفس و تا حدی پن نیز به طور گسترده در آبزی پروری داخلی استفاده می شود، اما اهمیت نسبی آن ها در بین کشورها بسیار متفاوت است. داده های جهانی در مورد کشت قفس داخلی و پن در دسترس نیست. بر اساس داده های موجود ، جدول شماره 3 آمارهای کشت در قفس و تولید در پن را در مقایسه با کل تولید ملی آبزی پروری آب های داخلی در کشورهای منتخب نشان می دهد.

سیاست ملی و محلی در بین کشورها از نظر کنترل دسترسی و استفاده از آب های آزاد عمومی برای آبزی پروری، از جمله کشت قفس و پن، متفاوت است. با مقررات مناسب، سرمایه‌گذاری در کشت قفس در آب‌های آزاد عمومی یک رویکرد مؤثر و کارآمد برای افزایش تولید آبزی‌پروری، همراه با کشت در برکه‌ها و دیگر روش‌های اثبات شده است.

در فیلیپین و اندونزی، کشت قفس و پن در رودخانه ها، دریاچه ها و آب‌بند‌ها برای دهه ها دستخوش توسعه چشمگیری بوده است. در سال های اخیر، کمپین هایی برای کاهش کشت قفس در برخی از منابع آبی آغاز شده‌ اشت. در چین، یکی از محورهای برنامه پنج ساله سیزدهم (2016-2020) “سبز” کردن فعالیت های اقتصادی مبتنی بر منابع طبیعی در این کشور، از جمله آبزی پروری، به ویژه در مناطق داخلی بود. اجرای سیاست سبزسازی مستلزم برنامه‌های پاکسازی هماهنگ محلی همراه با یک برنامه کاهش برای محافظت از جوامع و افراد آسیب‌دیده بود و اکثریت قریب به اتفاق قفس‌ها و پن‌ها حذف شدند (شکل 6). برخی از استان‌ها هنوز تعداد محدودی مجوز را بر اساس ارزیابی ظرفیت تحمل پهنه های آبی اعطا می‌کنند، اما فرآیند مجوز، مسائل زیست‌محیطی و حفاظتی را بر ارزش اقتصادی عملیات‌ کشت در قفس در اولویت قرار می‌دهد.

آبزی پروری دریایی در تمام چرخه یا فقط در مرحله رشد در دریا انجام می شود. در مورد اول، چرخه تولید به طور کامل برای گونه‌های وابسته به مولد وحشی، در دریا انجام می‌شود، مثل صدف‌های دریایی. در غیر این صورت، ورود به دریا تنها به مرحله رشد چرخه تولید اشاره دارد که یک گونه از یک هچری در خشکی و گاهی حتی در آب شیرین تولید می شود، همانطور که در مورد ماهی سالمون اقیانوس اطلس وجود دارد. آبزی پروری ساحلی که معمولاً در استخرهای ساخته شده در خشکی یا در مناطق جزر و مدی انجام می شود، نقش مهمی در معیشت، اشتغال و توسعه اقتصادی در جوامع ساحلی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به ویژه در آسیا و آمریکای لاتین ایفا می کند.

در سال 2020، تولید جهانی آبزی پروری دریایی و ساحلی 68.1 میلیون تن بود که 33.1 میلیون تن آبزیان و 35 میلیون تن جلبک بود. شکل تولید آبزیان دریایی و آبزی پروری ساحلی گونه‌های اصلی به تفکیک منطقه در جدول 2 ارائه شده است.

جدول 2-آبزی پروری در آب های داخلی و تولید آبزیان پرورشی دریایی و ساحلی به تفکیک منطقه و بر اساس گروه گونه‌های اصلی، 2020

توجه: هیچ داده تولیدی در دسترس نیست. داده ها شامل تولید صدف و مروارید نمی شود. ممکن است به دلیل گرد کردن، داده ها با مجموع مطابقت نداشته باشند.

منبع: فائو

جداسازی پرورش آبزیان دریایی و آبزی پروری ساحلی سخت پوستان، نرم تنان و سایر بی مهرگان دریایی بر اساس ویژگی های بیولوژیکی این گونه ها و روش های کشت اتخاذ شده برای پرورش آنها نسبتاً آسان است. با این حال، این مورد برای ماهی‌ها و کشورهایی که گونه‌های مختلف‌ ماهی را در هر دو سیستم کشت می‌دهند، به دلیل تجمیع داده‌های تولید، صادق نیست. بر اساس اطلاعات و داده های منابع جایگزین، شکلی کلی از پرورش آبزیان دریایی و آبزی پروری ساحلی در اینجا برای اولین بار ارائه می شود که این موارد را به تفکیک نشان می دهد. در تفسیر این اطلاعات اولیه باید احتیاط کرد (شکل 5). در سال 2020، ماهی حاصل از آبزی پروری ساحلی 3.1 میلیون تن بود که 37.4 درصد از مجموع تولید را تشکیل می‌دهد و مجموع آبزی پروری دریایی و ساحلی 8.3 میلیون تن از آبزی پروری بود. سخت پوستان تقریباً به طور کامل از طریق آبزی پروری ساحلی حاصل شدند. سهم آبزی پروری ساحلی برای سایر آبزیان 19.4 درصد بود و پس از آن جلبک های دریایی (4.2 درصد) و نرم تنان (0.5 درصد) قرار گرفتند.

جدول 3-سهم کشت قفس و پِن در تولیدات آبزی پروری آب‌های داخلی در کشورهای منتخب

نکته:

… داده ها در دسترس نیستند یا تولید نمی شوند. تولید کشت پن در چین شامل مقداری خرچنگChinese mitten  است. برای مصر، کل تولید ماهی در آبزی پروری داخلی به کل تولید ملی آبزی پروری اشاره دارد.

منبع: فائو

تولید آبزی پروری از طریق غذادهی به تدریج از گونه های بدون غذادهی پیشی گرفت. سهم آبزی پروری بدون غذادهی در کل تولید آبزیان پرورشی از بیش از 40 درصد قبل از سال 2000 به 27.8 درصد در سال 2020 تنزل یافته، اگرچه تولید مطلق نسبتاً ثابت مانده است. در سال 2020، تولید بدون غذادهی گونه های حیوانی 24.3 میلیون تن بود که شامل 8.2 میلیون تن در آبزی پروری داخلی (عمدتاً کپور نقره ای و کپورسرگنده) و 16.2 میلیون تن بی مهرگان آبزی (عمدتاً دو کفه ای دریایی) بود.

در سیستم‌های پرورش چند گونه‌ای که در آبزی‌پروری در آب های داخلی و ساحلی انجام می‌شود، گونه‌های پرورشی که بدون غذادهی رشد می‌کنند می‌توانند به طور مستقیم از خوراک گونه‌های تغذیه شونده استفاده کنند، به‌ویژه زمانی که خوراک به شکل پودر استفاده می‌شود یا پلت خوراک ، پایداری پایینی دارد و به سرعت در آب حل می‌شود. بنابراین، مرز بین گونه‌هایی که مصرف  خوراک ندارند با گونه مصرف کننده اصلی خوراک در شرایط خاص کمتر مشخص می شود.

مناطقی مانند آفریقا توسعه پرورش گونه های آبزی بدون استفاده از غذادهی را تجربه نکرده اند. اگرچه کپورهای تصفیه کننده آب(filter-feeding carps ) دردهه‌های 1950 و 1960 در برخی از کشورهای آفریقایی برای پرورش معرفی شدند، اما قبل از فرا رسیدن هزاره جدید  اگرچه از بین نرفتند ولی پرورش آن ها به حالت پژمردگی تبدیل شد وبا ماهی‌های تیلاپیا و گربه‌ماهی‌های محلی جایگزین شدند. شناسایی و توسعه گونه‌های ‌ماهی بومی برای ایفای نقش این نوع کپورماهیان در توسعه آبزی‌پروری کم‌هزینه داخلی با روش های بهبود یافته در بهره‌وری طبیعی آب پرورش، اگر نگوییم غیرممکن، دشوار است. با این حال، در مناطق ساحلی آفریقا، تلاش‌های مشترک (مانند راه‌اندازی هچری هایی با مالکیت بین‌المللی) برای تسریع توسعه در پرورش نرم تنان دریایی، یک گزینه واقعی برای افزایش تولید غذای آبزی است.

با افزایش رقابت برای فضای ساحلی دریا، علاقه فزاینده ای به پتانسیل گسترش آبزی پروری فراساحلی در آب های عمیق‌تر، دورتر از ساحل، با جریان های عموما قوی تر وجود دارد. گسترش آبزی پروری تجاری در فراساحل برای ماهی های دریایی با ارزش و ماهی آزاد در کشورهای دارای ظرفیت آبزی پروری پیشرفته مانند نروژ، ترکیه و چین و همچنین در کشورهای کمتر پیشرفته آبزی پروری مانند پاناما و ایالات متحده آمریکا آغاز شده است. سیستم‌های آبزی‌پروری فراساحلی پتانسیلی برای دستیابی به اقتصادهای با مقیاس بهتررا ارائه می‌دهند. مکان‌یابی مناسب، تأثیرات بسیار کمتری بر کیفیت آب، بستر و ارگانیسم‌های کف زی مرتبط با آن که در رسوبات کف زندگی می‌کنند، دارند و خطرات عملیاتی کمتری را در ارتباط با فعالیت‌های آبزی‌پروری به دنبال دارد. با این حال، این نیاز به ارزیابی دقیق تردارد.

به دلیل آن که آبزی پروری فراساحلی نیاز به سرمایه گذاری سنگین برای تأمین تجهیزات و خوراک و…. دارد، توسعه این بخش هنوز محدود است. بنابراین، تامین مالی مناسب برای حمایت از رشد صنعت ضروری است. علاوه بر این، نقش فزاینده فناوری در قفس های دریایی، نیاز نیروی کار به ازای هر تن تولید را در مقایسه با آبزی پروری ساحلی یا نزدیک ساحل کاهش می دهد.

این به نوبه خود فرصت های شغلی برای اشتغال کارگران غیر ماهر یا نیمه ماهر را کاهش می دهد. با این حال، کشت دریایی گونه‌های پروشی آبزیان بدون نیاز به غذادهی در آب‌های غنی از مواد مغذی، مانند جلبک‌های دریایی و دوکفه‌ای ها می‌تواند بیشتر برای مزارع متوسط و کوچک مفید باشد زیرا هیچ هزینه‌ای برای خوراک مورد نیاز نیست و سازه‌های پرورشی نیز ارزان‌تر هستند.

صنعت و سازمان های نظارتی باید اطمینان حاصل کنند که اثرات زیست محیطی و اجتماعی حاصل از پرورش ماهی در دریا به درستی نظارت و مدیریت می شود. ارزیابی های بیشتری مورد نیاز است، نه تنها برای درک اثرات افزایش توسعه و مقیاس فعالیت در سایت های دارای آب های عمیق تر، بلکه برای بهبود مدل سازی پیش بینی اثرات. همچنین درک کامل مزایای کشت گونه های بدون نیاز به تغذیه، از طریق جذب مواد مغذی یا ذرات، جذب کربن، یا افزایش تنوع زیستی از طریق فراهم کردن ساختارهای پرورشی مناسب فراساحلی، ضروری است.

گسترش آبزی پروری فراساحلی می تواند سهم قابل توجهی در دستیابی به اهداف تولید جهانی غذا، افزایش در دسترس بودن محصولات آبزی برای مصرف کنندگان و کاهش هزینه های تولید و در نتیجه احتمالاً کاهش قیمت های بازار داشته باشد. سپس این می تواند مزایای اجتماعی گسترده ای را از طریق بهبود تغذیه، کاهش فشار بر ذخایر ماهی وحشی و کاهش اتکا به دام برای حمایت از نیازهای رو به رشد پروتئین حیوانی فراهم کند.

محصولات جانبی برای تولید پودر ماهی و همچنین استفاده از منابع پروتئین گیاهی برای جایگزینی پودر و روغن ماهی استخراج شده از منابع دریایی وحشی از اهمیت زیادی برخوردار است. در حالی که این مواد جایگزین جدید چالش‌های خود را برای زنجیره‌های تامین خوراک نشان می‌دهند، با این وجود، پایداری آینده گونه‌های آبزی نیازمند خوراک دهی به شدت وابسته به تامین اجزای خوراک جدید و متعادل از نظر تغذیه است که این اثرات را کاهش می‌دهد.

منابع پروتئینی جایگزین جدید برای آن که از نظر اقتصادی و زیست‌محیطی مقرون به صرفه باشند، باید چندین معیار را داشته باشند: 1- از نظر تغذیه‌ای متناسب باشد (یعنی قابل هضم بوده و به طور مشخص به عملکرد فیزیولوژیکی، رشد و وضعیت سلامت گونه‌های پرورشی آسیب نرساند). 2- برای آبزیان پرورشی خوش طعم باشد. 3- از تولید پایدار حاصل شده و تا سطوح تجاری مقیاس پذیر قابل تولید باشد. 4- از نظر فیزیکی پایدار باشد.5 – به راحتی قابل حمل و نگهداری بوده و مهمتر از آن، 6- مغذی و با اثرات زیست محیطی و چرخه زندگی کوتاه‌تر همراه باشد.

گسترش بخش آبزی پروری همراه با غذادهی ، مستلزم تأمین مواد اضافی و مقرون به صرفه برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده برای خوراک و تکیه کمتر بر مواد اولیه دریایی با منابع سنتی است. با افزایش تقاضا، رقابت برای مواد تشکیل دهنده خوراک و آگاهی از پایداری تولید خوراک تشدید می شود. در واقع، تولیدکنندگان خوراک به طور فزاینده ای ملزم به نشان دادن پایداری و قابلیت ردیابی هستند، از جمله از طریق طرح های صدور گواهینامه مانند طرح های شورای سرپرستی آبزی پروری (ASC)، شورای نظارت دریایی(MSC).

با توجه به محدودیت در دسترس بودن آب شیرین، محدودیت زمین های قابل کشت و کمبود مواد مغذی ضروری مانند فسفات ها، و با توجه به رقابت شدید برای اکثر منابع پروتئین گیاهی مورد استفاده در حال حاضر (هم برای مصرف انسان و هم برای خوراک حیوانات خشکی)، تولیدات زراعی در خشکی تنها راه حل نیستند. برعکس، توسعه منابع تأمین پروتئین و روغن جایگزین و غیر سنتی، مانند گیاهان دریایی، جلبک‌ها و ریزجلبک‌ها، پروتئین‌های تک سلولی، زیست توده میکروبی و حشرات، و بازیافت ضایعات غذایی برای تامین نیازهای خوراک آبزی‌پروری ، در آینده حیاتی است (گلنکراس و همکاران، 2021) و به رشد پایدار آبزی پروری کمک می کنند (کوترل و همکاران، 2020).

در رابطه با شیوه های تغذیه خوب، غذادهی دقیق و تأمین خوراک های فرموله شده بر اساس مراحل مختلف زندگی آبزیان پرورشی و متناسب با ویژگی های تغذیه ای آنها به کاهش هزینه های خوراک و کاهش هدر رفت کمک می کند، بنابراین بهره وری انرژی و منابع در سیستم های آبزی پروری تغییر یافته، موفقیت را تضمین می کند. علاوه بر این، به منظور پاسخگویی به تقاضای جهانی غذا در آینده برای غذای آبزی، این بخش باید در جهت بهبود خوراک گونه‌هایی مانند کپور و تیلاپیا که بیشترین سهم آبزیان را تشکیل می‌دهند، تلاش کند.

با گسترش بسترهای فناوری دیجیتال، نرم افزار و زیرساخت برنامه های کاربردی دیجیتال به طور فزاینده ای در آبزی پروری (البته با سرعت کمتر در بسیاری از کشورهای در حال توسعه) به ویژه برای بهبود برنامه ریزی و مکان یابی کسب و کار، مدیریت ذخیره سازی مزرعه، نظارت بر محیط زیست، پیشگیری از خطرات، امنیت زیستی و اتوماسیون هوشمند فعالیت های معمول مزرعه، به کار گرفته می شوند.

فن‌آوری‌های دیجیتال می‌توانند برای مقابله با بسیاری از چالش‌های تولیدی که این بخش با آن مواجه است مورد استفاده قرار گیرند و راه‌اندازی سیستم‌های هشدار اولیه برای هشدار به تولیدکنندگان در مورد رویدادهای حیاتی درونی و بیرونی مؤثر بر یک مرکز تولید بسیار کمک کننده است. فناوری‌های دقیق در مزرعه منجر به مصرف کمتر خوراک و کاهش ضایعات، بهبود کیفیت آب و کاهش هزینه‌های نیروی کار می‌شود و در نتیجه پایداری زیست‌محیطی و اقتصادی مزارع را افزایش می‌دهد. دسترسی خارج از مزرعه به فن‌آوری‌های آبزی پروری با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (مانند تلفن‌های همراه و سایر دستگاه‌های الکترونیکی)، پلت‌فرم‌های تجارت الکترونیک و سیستم‌های پرداخت دیجیتال زنجیره‌های تامین را کوتاه می‌کند و هزینه‌های مبادله را در سراسر زنجیره ارزش کاهش می‌دهد.

نکات: امتیاز مکان‌ها، حاصل جمع وزنی محاسبات و ضریب مکان شبکه بندی (معیارها) است که با مقادیر 0 تا 100 نرمال شده‌اند و 100 مربوط به مکان‌های ایده آل برای سیستم های پرورش فشرده ماهی تیلاپیا در قفس است.

مکان های نامناسب صورتی و مکان های مناسب آبی هستند. شناسایی مناسب‌ترین نقاط در نهایت منجر به فهرست کوتاهی از سدها یا مخازن پیشنهادی با بهترین شرایط برای سیستم‌های پرورش فشرده ماهی تیلاپیا در قفس می‌شود (لیست کوتاه در اینجا ارائه نشده است).