[ سید مجید مطهری ] [ کارشناس مسئول روابط عمومی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ]
در سال ۱۳۹۱ با تأکید مقام معظم رهبری موضوع تمرکز‌زدایی با محوریت بر توسعه سواحل مکران در جنوب شرقی کشور، مشتمل بر پنج شهرستان جاسک، سیریک، میناب در استان هرمزگان و چابهار و کنارک در استان سیستان و بلوچستان در مجاورت دریای عمان مطرح شد. البته بخش عمده‌ای از این طرح با بیش از ۶۰ درصد در استان هرمزگان قرار گرفته است، که از شهرستان میناب تا شهرستان جاسک گسترش پیدا می‌کند.
در سال‌های پس از آن نیز به‌طور متناوب توجه مسئولان کشوری و استانی بر اهمیت توسعه سواحل مکران روز به روز افزوده شد، به‌طوری که چشم‌انداز توسعه سواحل مکران در جنوب‌شرقی کشور در استان‌های هرمزگان و سیستان‌وبلوچستان در قالب مجموعه‌ای از راهبردها، پروژه‌ها و طرح‌های استراتژیکی مبتنی‌بر موقعیت جغرافیایی سواحل مکران، که براساس سیاست‌های کلی برنامه پنجم توسعه و همچنین مبتنی‌بر سند چشم‌انداز توسعه متوازن این منطقه و بر اساس سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه در به‌کارگیری ظرفیت و قابلیت‌های متنوع در جغرافیای این ساحل نیز آئین نامه‌هایی تنظیم شد.
ولی به‌رغم همه این سیاست‌گذاری‌ها و قوانین وضع‌شده برای طرح توسعه سواحل مکران و با وجود برخورداری‌ها و شاخصه‌های موجود در منطقه و اینکه سواحل مکران به لحاظ ژئوپلیتیک بودن در منطقه مورد توجه ایران و جهان قرار دارد، همچنان حرکت توسعه‌ای و رفع موانع آن راهگشا و قابل قبول نیست.
راه‌های جدید فراروی توسعه کشور
توسعه و آبادانی سواحل مکران می‌تواند راه‌های جدیدی را فراروی توسعه کشور باز کند، پس در این میان باید توسعه و عمران و به ویژه برنامه‌های توسعه اقتصادی در طرح توسعه سواحل مکران بیشتر دیده شود تا تأثیرگذاری بهتری در فرایند اقتصادی کشور رشد پیدا کند، ولی با وجود اجرای بعضی از پروژه‌های این طرح، آنچنان‌که در حد و جایگاه توسعه آن باشد به سواحل مکران توجه ویژه‌ای نشده است.
بر اساس مشاهدات میدانی از منطقه مکران و پیشرفت بسیارکم پروژه‌های تعریف شده برای توسعه سواحل مکران در طول این سال‌ها، نشان می‌دهد که با توجه به مدت‌زمان طی شده می‌توان گفت پیشرفت چندانی نداشته است و با گذشت بیش از ۱۰ سال از عمر طرح توسعه سواحل مکران، حرکت اجرای پروژه‌ها لاک‌‌پشتی و کند پیش رفته است.
مردم ساحل‌نشین به این باور هستند که این ابر‌پروژه ملی و فرامنطقه‌ای به این زودی‌ها به سرانجام نخواهد رسید. بنابراین با وجود نیاز مبرم منطقه به توسعه، نیاز است که تمرکز و حمایت بیشتری از سوی دولت‌ها به توسعه سواحل مکران شود.
نقش رسانه و اهمیت روایتگری از نگاه مقام‌معظم رهبری
بعضی وقایع برای جامعه یا ملت، مهم و سرنوشت‌ساز است؛ چون سرنوشت‌ساز است، باید به‌سرعت این موضوع در بستری دقیق و صحیح روایت شود.
روایتگری درست و صحیح کاری اساسی و ضروری و وظیفه اخلاقی و انسانی است. واقعیت‌ها وقتی با زبان هنر روایتگری شود، شنیدنی‌تر، فهمیده‌تر و ماندنی‌تر می‌شود. در قضیه کرونا خیلی اتفاقات بزرگی افتاد، ولی فداکاری‌‌های پرستارها و دیگرانی که وظیفه نداشتند و احساس تکلیف کردند، از چشم مردم پنهان ماند. شاید رسیدگی به بیمار رفت‌وآمد باشد، امّا لایه‌های بسیار مهمی دارد که فقط زبان هنر قادر به بیانش است و می‌تواند این لایه‌ها را باز کند. این لایه‌ها به‌طور طبیعی دریافتنی نیست، مگر با زبان هنر؛ بنابراین هنرمندان وظیفه دارند جامعه را نسبت به لایه‌های مهم این وقایعی که پیرامون‌شان هست، متوجه کنند تا مردم بتوانند در محیطی که زندگی می‌کنند، شناخت درستی از همه‌چیز پیدا کنند.
در جریان ارتباطات امروز، افکارعمومی دائم مترصد این است که از محیطش، از خودش، از پیرامونش، از گذشته‌اش و از آینده‌اش اطلاعاتی بگیرد برای اینکه بتواند درست حرکت کند. اینجا رسانه‌ها نقش ویژه‌ای پیدا می‌کنند تا بتوانند اطلاعاتی به افراد بدهند که هوشمند شوند. منتها جریان رسانه در عالم رسانه تکنیک‌های ویژه‌ای برای تأثیرگذاری بر مخاطبین دارد.
مسائل پیش‌رو
۱- میانبر تجاری برای توسعه روابط با همسایگان چیست؟
۲- چه راهکارهایی برای تجارت با همسایگان وجود دارد؟
۳-موانع پیشروی تجارت با همسایگان چیست؟
۴- چه راهکارهایی برای بهبود روابط اقتصادی با همسایگان وجود دارد؟
تجارب گذشته نشان داده است که موانع تحریمی معمولاً گریبان‌گیر فعالیتهای اقتصادی دولت است، اما بخش خصوصی می‌تواند با روابط نزدیک و مراوداتی که با بخش‌خصوصی مقاصد هدف دارد با محدودیت‌های کمتری مواجه شود و مسیر را برای توسعه روابط با همسایگان هموار کند.
در این راستا تشکل‌های بخش‌خصوصی مثل اتاقهای مشترک بازرگانی می‌توانند گره‌ها و موانع را از پیشروی تجارت با همسایگان بردارند. باید برای استمرار تحریم‌ها یا لغو تحریم‌ها آمادگی داشته باشیم اما باید توجه کنیم که در هر صورت کشورهای همسایه اولویت اول در توسعه روابط با ایران هستند. ضمن آنکه رویکرد دیپلماسی اقتصادی ایران این است که هیچ محدودیتی برای همکاری‌های تجاری و اقتصادی با کشورهای دیگر به‌ویژه کشورهای همسایه وجود ندارد و بنابراین نباید اجازه داد که مبادلات اقتصادی با همسایگان به‌دلیل برخی مسائل سیاسی حاشیه‌ای دچار توقف یا تنزل شود. توسعه مراودات میان بخش‌خصوصی ایران و کشورهای همسایه می‌تواند دستاوردهای دیگری هم داشته باشد، در این چارچوب رشد روابط میان این دو بخش و توسعه همکاری‌ها می‌تواند در حل مسائل سیاسی نیز موثر باشد. از این منظر بهره‌گیری از پتا‌نسیل‌های بخش‌خصوصی کشور می‌تواند به مثابه یک میانبر عمل کند که از یک‌سو سطح اختلافات سیاسی را به حداقل برساند و از سوی دیگر پل محکمی برای اتصال به بازار همسایگان برقرار کند.
مهم‌ترین راهکار، اتخاذ رویکرد اقتصادی و تجاری در توسعه روابط با کشورهای همسایه است و در مرحله دوم ایجاد زیرساخت‌های لازم و فراهم کردن زمینه‌های مساعد برای برقراری ارتباطات بیشتر بین فعالان اقتصادی و تجاری ایران و کشورهای منطقه و همسایه است.
اهمیت ارتباطات در پروژه‌های توسعه
ارتباطات یکی از عنصرهای اصلی در پروژه‌های توسعه است. به رسمیت نشناختن ارتباطات از سوی مجریان برنامه‌های توسعه، سبب درک نادرست آن شده و لذا کاربردهای درست آن مورد غفلت واقع می‌شود. همین موضوع سبب تفسیر نادرست فرایند ارتباطات بین افراد مجری برنامه‌های توسعه می‌شود زیرا ممکن است برخی آن را به عنوان گفت‌وگو، طرف‌داری، رسانه‌های جمعی و … تصور کنند؛ لذا، این اصطلاح به طرق متناقض تداوم می‌یابد، از این‌رو، درک این اصطلاح بسیار مهم است.
ارتباطات مشارکتی فرایندی خلاق و تعاملی است که در محیطی آرام و به دور از مجادله انجام می‌شود. ارتباطات مشارکتی نباید به عنوان یک راه‌حل فوری و کم‌دوام تلقی شود. اغلب اوقات، معنای مشارکت در این عبارت به خوبی درک نمی‌شود. این نوع ارتباطات نیازمند یک تعامل فعال دوطرفه بین دریافت‌کننده و منبع اطلاعات است که می‌تواند توسط یک عامل واسط که مشارکت گروه‌های هدف را در فرایند توسعه آسان‌گری می‌کند، تقویت شود. ارتباطات مشارکتی در واقع، فرایند جریان اطلاعات بین افراد یا گروه‌هایی است که با همدیگر در ارتباط هستند. در چنین شرایطی همه افراد فرصت مشارکت خواهند داشت و می‌توانند دانش، اطلاعات و مهارت‌های خود را برای دستیابی به هدف‌های مشترک به اشتراک بگذارند. بنابراین با توجه به ضرورت استفاده مطلوب از ابزارهای رسانه‌ای «استراتژی کلان» در خصوص پیشبرد اهداف توسعه‌ای در زمینه موضوع مکران و توسعه تجارت با همسایگان، رسانه به عنوان «عامل حداکثرسازی تجارت با همسایگان» مطرح می‌شود.
استراتژی‌های اصلی رسانه‌ای برای توسعه مکران و تجارت با همسایگان
استراتژی‌های اصلی عبارتند از:
- گفتمان‌سازی رسانه‌ای برای ایجاد دسترسی کشورهای قفقاز، CIS و آسیای میانه به آب‌های گرم از طریق ایران؛
- تبدیل کریدور‌سازی به موضوع اصلی رسانه‌ها؛
(مسیر ترانزیتی افغانستان، پاکستان، هندوچین از سمت شرق)، (تاجیکستان، آسیای مرکزی، روسیه از سمت شمال)، (کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و اقیانوس‌هند و دریای عمان از سمت جنوب)، (کشورهای عراق، ترکیه، سوریه، لبنان و اروپا از سمت غرب).
- گفتمان‌سازی برای تبدیل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به پایگاه‌های صادرات مجدد.
محورهای فعالیت رسانه‌ها
- اقدامات رسانه‌ها در داخل ایران عبارت است از: پیگیری، تأیید، مطالبه، گفتمان‌سازی
- اقدامات رسانه‌ها در زمینه همسایگان عبارت است از: تأکید بر اشتراکات، راه‌حل مشکلات همسایگان، ترغیب همسایگان
اسناد بالا‌دستی مرتبط با توسعه دریامحور
بیانیه گام دوم:
فهرست طولانی فرصت‌های مادی کشور
فرصت‌های مادّی کشور نیز فهرستی طولانی را تشکیل می‌دهد که مدیران کارآمد و پُرانگیزه و خردمند می‌توانند با فعّال کردن و بهره‌گیری از آن، درآمدهای ملّی را با جهشی نمایان افزایش داده، کشور را ثروتمند و بی‌نیاز و به معنی واقعی دارای “اعتمادبه‌نفس ” کنند و مشکلات کنونی را برطرف نمایند. ایران با دارا بودن یک درصد جمعیّت جهان، دارای هفت درصد ذخایر معدنی جهان است: منابع عظیم زیرزمینی، موقعیت استثنائی جغرافیایی میان شرق و غرب و شمال و جنوب، بازار بزرگ ملّی، بازار بزرگ منطقه‌ای با داشتن ۱۵ همسایه با ۶۰۰ میلیون جمعیّت، سواحل دریایی طولانی، حاصلخیزی زمین با محصولات متنوّع کشاورزی و باغی، اقتصاد بزرگ و متنوّع، بخش‌هایی از ظرفیّت‌های کشور است که بسیاری از این ظرفیّت‌ها دست‌نخورده مانده است. گفته شده است که ایران از نظر ظرفیّت‌های استفاده‌‌نشده طبیعی و انسانی در رتبه اوّل جهان است. بی‌شک شما جوانان مؤمن و پُرتلاش خواهید توانست این عیب بزرگ را برطرف کنید. دهه دوّم چشم‌انداز، باید زمان تمرکز بر بهره‌برداری از دستاوردهای گذشته و نیز ظرفیّت‌های استفاده نشده باشد و پیشرفت کشور از جمله در بخش تولید و اقتصاد ملّی ارتقا یابد.
برنامه ششم توسعه
اولویت‌ها و مسائل محوری
ماده ۳- در طی سال‌های ۱۳۹۹-۱۳۹۵، موضوعات ذیل، مسائل محوری برنامه می‌باشد که طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با آنها و همچنین برنامه‌ها و پروژه‌های مصوب ستاد فرماندهی اقتصاد‌مقاومتی در بودجه‌ریزی سالانه از اولویت برخوردار خواهند بود.
۱ – موضوعات خاص راهبردی شامل آب و محیط‌زیست؛
۲ – موضوعات خاص مکان‌محور شامل توسعه سواحل مکران و حاشیه شهرها؛
۳ – موضوعات خاص بخشی پیشروی اقتصاد شامل معدن و صنایع معدنی، گردشگری، ترانزیت و حمل‌ونقل ریلی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، انرژی.
ماده ۱۵- در راستای مردمی شدن اقتصاد و گسترش زیرساخت‌های موردنیاز برای خدمات تجاری خارجی و افزایش ترانزیت، دولت مجاز است به منظور برونگرایی اقتصادی، اقدامات ذیل را انجام دهد:
۱ – به سازمان بنادر و دریانوردی اجازه داده می‌شود نسبت به مشارکت با شرکت‌های معتبر بین‌المللی (داخلی و یا خارجی)، برای تشکیل شرکت جهت اداره بنادر اصلی با کارکرد بین‌المللی اقدام کند. سهم سازمان بنادر و دریانوردی حداقل ۳۵ و حداکثر ۴۹ درصد خواهد بود.
۲ – به سازمان بنادر و دریانوردی اجازه داده می‌شود با ارائه حمایت‌ها و مشوق‌های لازم نسبت به واگذاری حق بهره‌برداری و یا مدیریت بنادر کوچک و محلی و نیز اعطای مجوز احداث بنادر جدید به اشخاص حقوقی حرفه-ای و معتبر غیردولتی با رعایت ضوابط و مقررات داخلی و بین‌المللی و اصول رقابتی و حفظ وظایف حاکمیتی اقدام کند.
ماده ۱۶- به منظور تقویت اقتصاد حمل‌ونقل ریلی و ترغیب سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی در این زمینه و تسریع و تسهیل اجرای پروژه‌ها و افزایش رضایت‌مندی و اقبال عمومی از خدمات ارائه شده در این نوع حمل و نقل:
۱ – سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی در حمل‌ونقل ریلی، سرمایه‌گذاری در مناطق محروم تلقی شده و کلیه قوانین و مقررات مرتبط با سرمایه‌گذاری در مناطق محروم بر سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل ریلی مترتب خواهد بود.
سند توسعه سواحل مکران
بر اساس این سند منطقه ساحلی مکران مشتمل بر پنج شهرستان چابهار، جاسک، سیریک، کنارک و میناب در دو استانِ سیستان‌وبلوچستان و هرمزگان است و دارای قطب توسعه جاسک به عنوان بندر و پایگاه نیروی دریایی، هاب گاز، نفت و انرژی و منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار به عنوان بندر آزاد و اسکله‌های با ظرفیت ایجاد مناطق صنعتی و حمل‌ونقل بین‌المللی است.
در سند توسعه سواحل مکران تصریح شده است که منطقه مکران ظرفیت ایجاد انواع صنایع پتروشیمی، فولاد و صنایع بزرگ را دارد و می‌تواند زمینه گسترده تولید و صادرات مجدد را فراهم سازد و توسعه برون‌زا که محتاج تجهیز منابع و سرمایه‌گذاری ملی و بین‌المللی است، عامل مهمی در توسعه منطقه مکران به شمار می‌آید و توسعه درون‌زا و برون‌زا به عنوان مکمل یکدیگر می‌تواند توسعه متوازن و پایدار منطقه را رقم بزند.
در این سند همچنین توسعه منطقه ساحلی مکران توسعه‌ای شبه‌برون‌زاست که تلفیقی از توسعه درون‌زا و برون‌زا و با پیشرانی توسعه منطقه‌ای برون‌زاست که به همراه توسعه درون‌زای منطبق با ظرفیت‌ها و مزیت‌های منطقه مکران و اجتماعات محلی و از محل سرریز آن به انجام می‌رسد.
در سند توسعه مذکور همچنین اهداف توسعه فضایی منطقه ساحلی مکران و نیز راهبردهای توسعه این منطقه به صورت دقیق تبیین و ترسیم شده است. در سند فوق، دستگاه‌های اجرایی مکلف هستند که بر اساس سند توسعه منطقه ساحلی مکران، برنامه‌های جامع و اجرایی دستگاه مربوط را تهیه و پس از هماهنگی با سازمان برنامه و بودجه کشور، از محل اعتبارات بودجه‌های سنواتی نسبت به انجام مطالعات و اجرای پروژه‌های مصوب با اولویت مشارکت عمومی- خصوصی اقدام کنند.
روایت سازی‌هایی که رسانه‌ها می‌توانند انجام دهند به شرح ذیل عبارتند از:
– گفت‌وگو با صاحب نظران، اتاقهای بازرگانی، انجمن‌های دوستی، ستاد توسعه مکران، رایزنی‌های فرهنگی- اقتصادی ایران در کشورهای همسایه، تجار معروف و سرشناس، مردم منطقه و مدیران آگاه به موضوع؛
– انعکاس تجربیات موفق در سایر کشورها؛
– ترویج سیاست‌های کلان نظام در سند توسعه مکران؛
– ارتباط با نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛
– انعکاس رسانه‌ای اقدامات انجام شده توسط وزارت‌خانه‌های نفت، صمت و گردشگری؛
– فعال کردن مستند‌سازها برای تولید مستندهای مفید و مؤثر؛
– معرفی کتاب‌ها و مقالات مرتبط؛
– استفاده از پایان‌نامه‌ها، تزها و گزارش‌های مرتبط؛
– تهیه گزارش‌های میدانی (تصویری) از پروژه‌های زیرساختی منطقه؛
– پیگیری مستمر رسانه ملی از روند توسعه منطقه مکران؛
– ترویج و تقویت فعالیتهای توسعه‌ای دریامحور؛
– شناساندن منطقه در فضاهای ملی و فراملی از طریق برنامه‌های رسانه‌ای؛
– ترویج کشاورزی گرمسیری از طریق شبکه‌های تلویزیونی پر مخاطب؛
– ترویج آبزی‌پروری در آب‌های شیرین بالادست سدها به ویژه در لایه سرزمینی؛
– ترویج الگوی توسعه فضایی متمرکز پراکنده و خوشه‌ای به محوریت کریدور ساحلی؛
– اطلاع‌رسانی به شهروندان در ارتباط با مسائل عمرانی و رفاهی شهری و میزان پیشرفت برنامه‌های توسعه از طریق نهادهای محلی؛
– ایجاد گفتمان شفاف‌سازی رویه‌ها، نظارت‌ها و مسئولیت‌ها در زمینه طرح‌ها و قراردادهای منعقد شده؛
– ساده‌سازی رویه‌های پاسخگویی مسئولان به خواسته‌ها و نظرات مردم توسط رسانه ملی؛
– ساخت برنامه‌های تلویزیونی به منظور اولویت‌بخشی به توانمند‌سازی و اشتغال جامعه بومی؛
– اختصاص گفت‌وگوی ویژه خبری برای ستاد توسعه سواحل مکران برای ارائه اطلاعات موردنیاز برای سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی در منطقه مکران؛
– ترویج روابط و تعاملات اقتصادی- فرهنگی کشورهای همسایه به بندر چابهار به عنوان یک مرکز بارگذاری، سکوی لجستیک و مرکز برگزاری رویدادهای فرهنگی مشترک در منطقه؛
– اطلاع‌رسانی به سرمایه‌گذاران بخش غیردولتی در زمینه فرصت‌های سرمایه‌گذاری؛
– ترویج الگوهای نوین کشاورزی و شیلات برای ارتقای بهره‌وری و سطح معیشت؛
– ایجاد انگیزه و ذهنیت مثبت از فرایندهای توسعه در جامعه دربرگیرنده از طریق گفت‌وگو با اعضای جامعه، آگاهی‌رسانی، مشارکت مردم در فرایندهای تصمیم‌سازی و …؛
– ترویج مشاغل خانگی و صنایع دستی بومی در رسانه‌های مختلف؛
– تهیه و پخش فیلم مستند از افراد دارای مهارت در حرفه یا صنایع‌دستی خاص و تشویق آنان به منسجم شدن در قالب انجمن‌ها؛
– افزایش سلامت و بهداشت عمومی از طریق اطلاع‌رسانی به گروه‌های مختلف؛
– ترویج دوره‌های آموزش شهروندی برای آگاهی شهروندان؛
– ترویح مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها برای فراهم‌کردن فرصت توسعه فعالیتهای مدنی و گسترش فعالیت سازمان‌های مردم نهاد؛
– معرفی مستند محیط‌های طبیعی بکر و جاذبه‌های تاریخی- فرهنگی و آداب‌و‌رسوم و فرهنگ خاص منطقه به عنوان عامل هویت‌ساز و منحصر‌به‌فرد در سطح کشورهای منطقه و به صورت بین‌المللی؛
– جلب اعتماد ساکنان محلی نسبت به برنامه‌های توسعه منطقه با انتشار نتایج پیشرفت برنامه‌ها در رسانه‌ها.
