گروه راهبرددریایی – محمدرحیمی ، امید اسماعیلی – مؤلفه‌های متعددی به صورت سینرژیک و متأثر از یکدیگر، شاکله قدرت یک کشور را می‌سازند؛ یکی از مؤلفه های اساسی و سرآمد در تولید اقتدار ملی کشورها میزان توانمندی آن کشور در برخورداری از علم و فن آوری است. آنچه مسلم است توانمندی و اقتدار علمی یکی از مظاهر قدرت هر کشوری است. ایران، که در بسیاری از علوم و فنون نوین جهانی داعیه دار است، قصد دارد پا در بستر سخت و طاقت فرسای جدیدی بگذارد که محک جدی برای توانمندی علمی کشور و اهالی علم محسوب می شود: قاره جنوبگان! هرچند کشور ما در این زمینه، طلیعه دار نیست، اما شرایط محیطی ویژه در جنوبگان و شرایط دسترسی سخت به آنجا، امکان حضور هر کشوری را در آنجا مقدور نمی کند و این یک محک واقعاً جدی برای فعالیت های علمی برای تمامی کشورهای دنیا به حساب می آید.
ديپلماسي علمي فراتر از ديپلماسي سياسي و اقتصادي است. قدرت ديپلماسي سياسي و اقتصادي در جهان امروز، ريشه در دانايي و توانايي علمي كشورها دارد و هرچه دامنه اين دانايي وسيعتر باشد، قدرت ديپلماسي هم بيشتر می باشد. قاره جنوبگان فرصت‌های منحصر به فردی را به دانشمندان در بسیاری از رشته‌ها برای بهبود درک شرایط منطقهای و جهانی ارائه می‌دهد.
حضور ایران در جنوبگان علاوه بر ابراز توانمندی های علمی و تکنولوژیک، نشانه ای از توان و نفوذ بین المللی خواهد بود؛ چرا که حضور میدانی در آن منطقه، به ایران اجازه می دهد در مباحث و تصمیم‌های مربوط به این منطقه شرکت کنند.
تردد و حضور در جنوبگان، تأسیس پایگاه و فعالیت های تحقیقاتی در محیط خشن و سخت جنوبگان، نیازمند بررسی و برنامه ریزی دقیقی است که با حداقل هزینه ها، حداکثر بهره وری و بهره برداری میسر گردد، از این رو، استفاده از تجارب سایر کشورها، بهره‌گیری از تجارب و دانسته‌های متخصصان و یا افرادی که قبلاً تجربه حضور در جنوبگان را داشتند، میتواند بسیار راهگشا باشد. برهمین مبنا، پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی که مسئولیت مطالعه و بررسی های علمی در این زمینه را برعهده دارد، نشست هایی تخصصی با افراد ذی صلاح را در دستور کار خود قرار داده است و دومین نشست آن طی روزهای پایانی سال 1402برگزار کرد.
وجود منابع غنی معدنی، تنوع زیستی با ویژگی‌های منحصر به فرد و وجود ۷۰ درصد آب شیرین دنیا از عواملی است تا ایران در صدد باشد در قالب یک برنامه پنج ساله با تاسیس پایگاه دائمی به مطالعه و ساخت کشتی یخ شکن در حوزه‌های فضایی، نجومی و اقیانوس‌شناسی به مطالعه بپردازد. از منظر اقتصادی نیز با وجود ذخایر نفت خام در این قاره و وجود منابع زغال‌سنگ، هیدروکربن، سنگ آهن، پلاتین، مس، کروم، نیکل و طلا، اما هیچ گونه کنش اقتصادی در جنوبگان وجود ندارد و تنها ماهی‌گیری در بیرون قاره و گردشگری در اندازه کوچک در سواحل آن مشاهده می‌شود.
ایران باید سهم، فعالیت تحقیقاتی و بین‌المللی در جنوبگان داشته باشد
البته اگر بخواهیم دقیق‌تر باشیم باید بیشتر از واژه‌ی قاره جنوبگان (معادل Antarctica) به جای قطب جنوب (South Pole) استفاده کنیم. چون قطب جنوب عملاً یک نقطه است و نه یک ناحیه. میرعلیرضا مهنا، کوهنورد و گردشگر ایرانی ساکن فرانسه که سال ۲۰۱۷ در قاره جنوبگان حضور یافته است، در این نشست، با اشاره به اینکه جنوبگان میراث جهانی مشترک بشریت است و جمهوری اسلامی ایران هم باید در آنجا سهم و فعالیت تحقیقاتی و بین‌المللی داشته باشد، گفت: «شناخت جنوبگان، نیازمند یک سواد عمومی رسانه ای و جغرافیایی است که در گام اول باید واژگان تخصصی و متناسب آن برگزیده گردد.»
گردشگران ایرانی پیشروتر از محققان در قطب
مهنا با انتقاد از اینکه گردشگران ایرانی پیشروتر از محققان در قطب جنوب حاضر شده اند، گفت: «حضور گردشگران ایرانی در سالهای اخیر در قطب شمال و جنوب بسیار زیاد شده اما در میان انان جای متخصصان و مکتشفین ایران برای انجام تحقیقات خالی است. ایران با توجه به وسعت و توان آکادمیکش باید سال ها پیش به این نقطه سفر می کرد و اکنون نیز این مهم نیازمند حمایت ملی، تلاش و بودجه است.»
قاره جنوبگان با طبیعت دست نخورده، سرمای طبیعی، حجم بزرگ یخ‌ها، سقوط شهاب سنگ‌ها و ده‌ها عامل دیگر دست به دست هم داده‌اند تا قاره جنوبگان به یک مرکز تحقیقاتی بزرگ بین المللی تبدیل شود. گروه‌های تحقیقاتی در قاره جنوبگان، مستقل از اینکه از کدام کشور و حکومت هستند، می‌کوشند قوانین و توافقات انجام شده توسط کمیته علمی تحقیقات در قاره جنوبگان را رعایت کنند.
حضور در جنوبگان، نمایش قدرت برای کشورهای توسعه یافته است
در ادامه نشست، بهزاد لایقی معاون پژوهشی سازمان هواشناسی کشور، جنوبگان را از منظر اقیانوس شناسی یکی از عوامل اصلی تاثیرگذار در جریان‌های دریایی عنوان کرد و گفت: «جنوبگان در بحث تغییر اقلیم و عامل توزیع انرژی نقش بسیار مهمی دارد.»
لایقی حضور در جنوبگان را در حقیقت یک نمایش قدرت برای کشورهای توسعه یافته دانست و افزود: «حضور در جنوبگان نیازمند تدوین برنامه اجرایی و همچنین مشارکت سازمان های مربوط در برنامه توسعه دریا پایه کشور است که بخشی از این فعالیت ها را شورای عالی اقیانوس شناسی کشور پیش می‌برد. از سازمان های مرتبط خواسته شده برای ایجاد پایگاه تحقیقاتی در جنوبگان طرح ارایه دهند. حضور ایران در معاهده جنوبگان نیز میتواند فرصت ارزشمندی برای کشورمان در این عرصه فراهم کند.»
لایقی تصریح کرد: «برای اینکه کشور را در سطوح بالای تصمیم گیری ببریم باید حضورمان در این نهادهای بین المللی بیشتر باشد.»
اغلب فعالیت‌های تعریف شده در این قاره پژوهشی است و ایران همچنین با توجه به اهمیت حضور در قطب جنوب، سعی در همکاری با سایر کشورها در این زمینه دارد. در سال ۲۰۲۱ یک توافق همکاری سه ساله در چارچوب تفاهم نامه همکاری بین المللی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور و صندوق و بنیاد پژوهش‌های بنیادین روسیه در این حوزه به امضا رسید.
ایران نیز مدت‌هاست قصد دارد فعالیت‌هایی را در بخشی از قطب جنوب آغاز کند. زمانی مسئولان نظامی کشور گفتند که ایران بر اساس قوانین، میتواند بر بخشی از جنوبگان ادعای مالکیت کند. چند سال بعد در نشریات گفته شد که ایران ادعای «مالکیت» ندارد، چون قانونی برای مالکیت وجود ندارد.
جنوبگان ایران منطقهای حدفاصل مختصات۵۹٫۵۰ تا ۶۳٫۱۴ شرقی از سواحل ایران (۳٫۶۴ درجه عرض جغرافیایی) یک قطاع به طول تقریبی ۳۰۰۰ کیلومتر و عرض ۴۰۵ کیلومتر و مساحت تقریبی ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کیلومتر مربع است که با قلمرو جنوبگان استرالیا همپوشانی دارد.
اهمیت جنوبگان تا این حد است که ناسا برای اکتشاف سیاره ها ابتدا سراغ جنوبگان می رود
فرید آموزگار ، متخصص فناوری های فضایی و بازنشسته ناسا از دیگر سخنرانان نشست دوم بررسی حضور ایران در قاره جنوبگان بود. وی در ابتدای سخنانش تأکید کرد: «باید به مردم آموخت که اگر به مسائل علمی نپردازید، انقلاب صنعتی نخواهید داشت. اهمیت جنوبگان تا این حد است که ناسا برای اکتشاف سیاره ها ابتدا سراغ جنوبگان می رود و بحرانی شدن مسایل اقلیمی که موضوع پیچیده ایست توجه به اقیانوس ها و جنوبگان را بیشتر می‌کند.»
آموزگار در ادامه تصریح کرد: «اگر می خواهیم درباره اقدام عملی کنیم، باید قبل از حضور فیزیکی، باید حضور فضایی در آن منطقه اشته باشیم و اولین ماهواره قطبی خود را هرچه سریعتر در مدار قرار دهیم؛ چراکه اوربیت های قطبی خیلی زودتر پر می شوند.»
وی با توجه به بکر بودن محیط جنوبگان افزود: «می توان کارهای تحقیقاتی جدید زیادی در زمینه فن آوری های نوین در آنجا انجام داد و از طریق اقدامات علمی خود را بهتر می توانیم به دنیا معرفی کنیم.»
پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی ایران در راستای حضور ایران در جنوبگان اقدامای انجلم داده است که به برخی از آن هل اشاره می کنیم:
-انتشار اولین مقاله علمی در حوزه جنوبگان
– تشکیل کمیته راهبردی جنوبگان با حضور وزارت خانه ها و دستگاه های کشوری و لشکری ذی نقش
– حمایت از تحقیقات دانشگاهی مرتبط
– جمع آوری و نمایش نقشه های قاره جنوبگان
– چاپ و انتشار چند جلد کتاب و راه اندازی آزمایشگاه قطب شناسی ماهواره‌ای اقدام شده و یا در دست اقدام قرار دارد.
مفدمات تاسیس اولین پایگاه دایمی ایران
در قطب جنوب
در همین رابطه، چندی پیش قرار بود كه در 6 مرحله و در مدت 5 سال كار تاسیس اولین پایگاه دایمی ایران در قطب جنوب با هزینه ای حدود 300 میلیارد تومان انجام شود كه برای رسیدن به این منظور مركز ملی تحقیقات جنوبگان با تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی راه اندازی شد. اما پتانسیل بالای علمی و نیروی انسانی متخصص و علاقه مند سفر به آبهای دور در ایران تاكنون اقدامی عملی صورت نگرفته است.
براساس گزارش روزنامه دریایی سرآمد، كشورهایی كه در سال های اخیر توانستند در جنوبگان ایستگاه دائمی احداث كنند حدود 40 تا 100 میلیون دلار هزینه كردند، آخرین كشوری كه در قاره جنوبگان ایستگاه تحقیقاتی دایر كرد كره جنوبی است كه حدود 100 میلیون دلار هزینه كرده است.حضور در قاره جنوبگان مستلزم پشتیبانی و حمایت سخت افزاری و بهره مندی از کشتی یخ شکن و اقیانوس پیما و همچنین نرم افزاری اعم از قوانین و مقررات لازم می باشد که مقرر گردید در قالب یک لایحه از سمت دولت، برای قانون گذاری و تأمین اعتبار به مجلس شورای اسلامی ارائه گردد.
بازنشر مرین‌پرس به نقل از اقتصاد سرآمد
