نقش تعیین کننده نیروی دریایی راهبردی ارتش در روابط بین الملل

جواد داداش زاده

به گزارش مارین‌پرس، تحولات کنونی نظام بین‌الملل حاکی از این است که دوران فراموشی قدرت دریا به سر آمده و اولویت‌های قدرت دریایی که روزگاری توسط آلفرد ماهان و دیگران مطرح شده بود، باز تولید شده است. امروزه قدرت‌های بزرگ دریافته‌اند که عرصه دریاها به ویژه آب‌های آزاد و آبراه‌های بین‌المللی متصل به نقاط سوق‌الجیشی از ظرفیت‌های بالا و هزینه‌های کمتر در روند پیگیری اهداف راهبردی برخوردارند و یافتن شرایط رقابت در خصوص آن، می‌تواند نوعی پایداری در قدرت منطقه‌ای و جهانی را تضمین کند.

اسناد تاریخی ادوار مختلف تمدن و تاریخ ایران نشان می‌دهد که دریا سهم اساسی در توسعه قدرت، قلمرو، ثروت و رفاه آنها داشته است. کشور ایران در دوره‌های مختلف تاریخی از موقعیت و اهمیت استراتژیک برخوردار بوده و بدین دلیل به طور دائمی مورد طمع قدرت‌های بزرگ قرار گرفته و جایگاه خاصی در استراتژی‌های جهانی و منطقه‌ای آنان داشته است. یکی از مولفه‌های قدرت ملی، قدرت نظامی است و نیروی دریایی یکی از ارکان قدرت نظامی به شمار می‌آید. نیروهای نظامی معمولا یکی از دو رویکرد عمده عملیاتی و راهبردی را در پیش می‌گیرند. مأموریت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از تبیین آن به عنوان یک نیروی راهبردی و همچنین از آنجا که علاوه بر تأمین اهداف نظامی، مسئولیت بسیاری از مسائل در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تبلیغاتی در صحنه‌های داخلی و خارجی به این نیرو سپرده شده لازم است که به عنوان یک نیروی راهبردی علاوه بر درگیر بودن در مسائل نظامی با مسائل اقتصادی، سیاسی، تبلیغاتی نیز روبرو شود و به عنوان نماینده شایسته، موجبات ارتقاء جایگاه نظام جمهوری اسلامی را در صحنه بین الملل فراهم آورد.

علاوه بر این رشد و توسعه اقتصادی و سیاسی ایران و افزایش مبادلات آن و نیز چالش‌های جهانی مانند حفاظت از محیط زیست دریایی، قاچاق مواد مخدر و پدیده دزدان دریایی این نیاز را به وجود آورده است که کشور ما در عرصه دریایی بسیار موثر تر نسبت به قبل عمل کند تا علاوه بر حفاظت از منافع خود با مشارکت در مواجهه و حل مشکلات، توانایی و ظرفیت خود را در ایفای نقش به عنوان یک قدرت جهانی و مسئول به نمایش گذاشته و بر وجهه ملی، اقتدار و عزت خود در مجامع بین‌المللی بیفزاید.

امروزه نیروی دریایی وظیفه‌ای را بر عهده دارد که جنبه بین‌المللی دارد. ناوگان شمال مأموریت دارد که در دریای کاسپین از منابع و منافع جمهوری اسلامی در مرزهای آبی دفاع کند و با کشورهای همسایه نیز رفت و آمد داشته‌باشد و برای برقراری امنیت دریایی تلاش کند. ناوگان جنوب نیز در دریاهای جنوب و خلیج فارس ضمن دفاع از منافع جمهوری اسلامی ایران نقش تنش‌زدایی در روابط بین‌الملل و ایجاد امنیت بین‌المللی دارد. جایگاه نیروی دریایی در بین نیروهای مسلح به دلیل انجام مأموریت‌های ویژه در دریا و رویکرد بین المللی آن بسیار با اهمیت است، و نیروی دریایی امروزه تنها یک نیروی نظامی نیست چرا که نیروی علمی و سیاسی و بین المللی است. نیروی دریایی می‌تواند مثل وزارت امور خارجه در توسعه روابط بین‌الملل تأثیرگذار باشد، و نیروی دریایی با تأمین امنیت و حضور مستمر در خلیج عدن و تنگه باب المندب، امنیت را برای اقتصاد کشور تأمین می‌کند.

نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولی اعمال حاکمیت ملی در آب‌های ساحلی کشور، ماموریت برقراری امنیت دریایی در خطوط مواصلاتی دریایی کشور درجهت حراست از منافع حیاتی کشور در آب‌های سرزمینی، منطقه انحصاری اقتصاد و فلات قاره و دریاهای آزاد را به عهده دارد. این نیرو با برخورداری از ناوگان منسجم دریایی و گستردگی حوزه ماموریت ازآب‌های داخلی تا آب‌های بین‌المللی نقش بی‌بدیل و موثری در اجرای کنوانسیون‌های ایمنی و امنیتی دریایی مصوب ایفا می‌نماید.

علیرغم اینکه کنوانسیون‌های دریایی مصوب سازمان بین‌المللی دریانوردی غالبا مشمول شناورهای نظامی نمی‌گردد با این حال به دلیل این که شناورهای نظامی مظهر نظم دریایی و متولی کنترل تردد شناورهای متردد در آبهای حاکمیتی کشور قلمداد میگردند، نیروی دریایی برخود لازم میداند همسو با دیگر ارگان‌های دریایی با آگاهی از ضوابط مندرج در متن این کنوانسیون‌ها و اعمال آخرین تغییرات، اصلاحیه‌ها و الحاقیه‌ها نقش موثری در اشاعه فرهنگ ایمنی دریانوردی در گستره ماموریت خود ایفا نماید. و در این راستا اقدامات و گام‌های موثری در جهت انطباق با استانداردهای قید شده در کنوانسیون‌های دریایی برداشته است.

در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان کنوانسیون‌های مصوب سازمان جهانی را به دو بخش عام‌الشمول و خاص‌الشمول تقسیم کرد. کنوانسیون‌های عام‌الشمول آن دسته از کنوانسیون‌هایی هستند که در خصوص تمامی شناورهای دولت‌های عضو لازم‌الاجرا بوده و دولت عضو به دلیل الحاق به آن کنوانسیون ملزم به اجرای مقررات آن کنوانسیون در تمامی شناورهای تحت پرچم خود می‌باشد. دسته دوم شامل کنوانسیون‌هایی است که مقررات آن مشمول و لازم‌الاجرا جهت تمامی شناورها نیست به عبارتی برخی شناورها به دلیل ماهیت خاص خود از قبیل ابعاد و تناژ، نوع ماموریت دریایی و کارایی خاص عملا جز شناورهای مشمول در مورد آن کنوانسیون محسوب نمی‌گردند. این شناورها که عموما شناورهای غیر کنوانسیونی نامیده می‌شوند اکثرا شامل شناورهای تفریحی، شناورهای با تناژ پایین و شناورهای جنگی می‌شوند. اما شناورهای نظامی در خصوص اجرای کنوانسیون‌های دریایی اساسا دارای یک وضعیت خاص هستند. کشتی جنگی بخشی از قلمرو حاکمیت یک کشور محسوب گردیده و از منظر حقوق بین‌الملل عرفی و کنوانسیون‌های1958 و1982 حقوق دریاها دارای مصونیت حقوقی تام هستند. این مصونیت هم در آبهای کشور صاحب پرچم و هم در آبهای تحت حاکمیت سایر کشورها حاکم است. حقوق بین‌الملل مقرر می‌دارد حداکثر اختیاری که کشور ساحلی نسبت به کشتی جنگی کشور دیگر دارد این است که در صورت نقض قوانین و مقررات دریایی ملی و بین‌المللی از شناور جنگی بخواهد آن منطقه را ترک نماید. بنابراین کشتی‌های نظامی در آبهای داخلی و آبهای بین المللی مصون از تعقیب، بازرسی و توقیف هستند.

نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از انواع شناورهای جنگی در ابعاد و تناژ و کارایی حضور مقتدرانه و ایمن خود را در آبهای سرزمینی و دریاهای آزاد نشان داده است. نیروی دریایی ارتش نیز با در اختیار داشتن شناورهای سنگین، ناوها، ناوهای موشک‌انداز و ناوشکن‌ها که برخی از آن‌ها توانایی حمل بالگرد را نیز دارند، در منطقه دریای عمان و آب‌های آزاد و بین المللی به انجام مأموریت می‌پردازد. نیروی دریایی با اتکا به خدا و حفظ و توجه به سه نکته مهم یعنی ایجاد پایگاه‌ها و مناطق دریایی مهم، نیروی انسانی توانمند و آموزش دیده و به‌کارگیری تجهیزات به روز قادر است به هر تهدیدی در آب های ایران که از سوی بیگانگان تحمیل شود پاسخ کوبنده دهد.