چین و چهارده کشور دیگر در پایان سی‌وهفتمین اجلاس آسِان (اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا) توافقنامه‌ای برای شکل دادن به بزرگ‌ترین بلوک تجارت آزاد در جهان را امضا کردند؛ کشورهایی که یک‌سوم اقتصاد جهان را شامل می‌شوند.
توافقنامه «همکاری اقتصادی جامع منطقه‌ای» (Regional Comprehensive Economic Partnership) یا RCEP غیر از اعضای آسِان، شامل چین، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و نیوزیلند هم می‌شود و درها برای پیوستن هند نیز باز است. مذاکرات برای تشکیل این بلوک اقتصادی ده سال به طول انجامیده است.
یک واقعیت
تصویر بالا نشان می‌دهد که از سال 1990 به بعد، تعداد توافقنامه‌ها و معاهدات تجاری منطقه (Regional Trade Agreements – RTA) در جهان به شدت افزوده شده است. کشورهای جهان در حال توسعه ارتباطات تجاری با یکدیگر هستند و بلوک‌های روابط و قدرت اقتصادی شکل می‌دهند (نظیر اتحادیه اروپا، نفتا یا همین RCEP).
تصویر بالا با رنگ‌های سفید تا قرمز، نقشه‌ای از مشارکت کشورها در توافقنامه‌های تجارت منطقه‌ای در جهان را نشان می‌دهد. هر چه کشوری روی نقشه کم‌رنگ‌تر است، مشارکت‌اش کمتر است. ایران ما جزء کشورهای کم‌رنگ نقشه است؛ کم‌رنگ‌تر از ترکیه، مصر یا حتی پاکستان.
کشورهای جهان در حال توسعه شبکه‌ای از راه‌ها، خطوط لوله، کریدورهای ارتباطی زمینی، دریایی و هوایی، خطوط انتقال داده، زنجیره‌های فعالیت اقتصادی و … شکل دادن به بلوک‌های همکاری و تبادلات اقتصادی گسترده هستند.
شماری از تحلیل‌گران بیرون بودن آمریکا – بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا – از توافقنامه RCEP را برای آینده اقتصادی این کشور زیان‌بار تحلیل کرده‌اند. بیرون از شبکه اقتصاد جهان بودن حتی برای اقتصاد آمریکا هم خطرناک است. بیرون از اقتصاد جهان بودن برای ما چه معنایی دارد؟
یک هشدار
روی نقشه جهان بودن برای در جهان بودن، معاصر این جهان بودن و بخشی از جهان بودن کافی نیست!
سؤالی پیش روی تمدن ایرانی است: ایران بدون قرار گرفتن در شبکه مبادلات اقتصاد جهانی، بخشی از توافق‌های بین‌المللی برای قرار گرفتن در زنجیره ارزش جهانی، بدون آن‌که هیچ خط لوله، کریدور زمینی، هوایی یا دریایی از ایران بگذرد، بدون قرار داشتن بر سر مسیرهای تجاری مهم دنیا، بدون ارتباطات بانکی، بدون داشتن هیچ فرودگاه یا بندر مهم در مناسبات اقتصاد جهانی، بدون وارد شدن در شمار فزاینده معاهدات توسعه تجارت منطقه‌ای، چه عاقبتی خواهد داشت؟
آیا همین کفایت می‌کند که فقط روی نقشه جهان باشیم؟ آیا با ادامه این وضع از جهان معاصر حذف نخواهیم شد؟ در جهانی که حتی به نفت ما نیز دیگر نیازی ندارد، روی نقشه بودن کافی است؟ روی نقشه بودن و در مناسبات دنیای معاصر نبودن رضایت‌بخش است؟
دهه‌ها را از دست داده‌ایم، اما دیرتر بجنبیم، از جهان معاصر حذف شده و در جایی از تاریخ گم خواهیم شد. حالا که نیمه گم‌شده‌ایم، شصت میلیون نفر را نیازمند کمک معیشتی تشخیص داده‌اید، وقتی گم شویم …
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
