محمد مونسان – عضو گروه توسعه منطقه ای و دریامحور مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود
یکی از مهمترین مبانی توسعه هر کشوری، توسعه زیرساخت های دسترسی به یک منطقه است که شامل چهار مولفه مهم جاده ای، ریلی، هوایی و دریایی است. دو مورد اول دارای اهمیت حیاتی است ولی مورد اول دسترسی جاده ای نقش بی نظیری در احیای مناطق داخلی سرزمین دارد چراکه در اطراف جاده ها، شهرهای جدید و مراکز صنعتی و خدماتی شکل می گیرند و سفرهای گردشگری نیز رونق می یابند. هر جا جاده ای احداث می شود، امکان استقرار جمعیت در اطراف آن براحتی میسر می گردد. مثلا با احداث آزادراه چابهار- مشهد یا جاسک-مشهد، کل نیمه شرقی کشور احیا می گردد در حالی که در حال حاضر فقط نیمه غربی کشور از این مهم برخوردارند.
متاسفانه در نقشه آزادراهی فعلی کشور اولویتی برای دسترسی به بنادر مهم ایران و سواحل مکران دیده نمی شود. نقشه زیر، آخرین نقشه آزادراهی کشور است. پرواضح است در نیمه شرقی کشور تقریبا هیچ آزادراهی وجود ندارد و حتی در برنامه های ۲۰ سال آینده وزارت راه و شهرسازی نیز هیچ آزادراهی در امتداد سواحل مکران و برای اتصال آزادراهی بنادر مهمی مانند چابهار و جاسک به مرکز کشور و مناطق مرزی دیگر وجود ندارد! یعنی این که دسترسی فعلی جاده ای به شرق و جنوب شرقی کشور همچنان خطرناک، غیرایمن، غیرراحت و طولانی بوده و خواهد بود.
هیچ آزادراهی فعلا در نیمه شرقی کشور وجود ندارد
چگونه ممکن است دسترسی به این مناطق دشوار باشد ولی جمعیت به این سواحل سوق یابند؟ این از محالات است. بطور مثال راه ارتباطی فعلی بین جاسک تا مشهد (قطب جمعیتی شمال شرق کشور) با حرکت پیوسته و دائمی اتومبیل بیش از ۲۰ ساعت زمان می برد و با لحاظ کردن توقف و استراحت بین راهی بیش از ۳۰ ساعت زمان لازم است. چگونه می توان در چنین شرایطی به احیای جمعیتی سواحل و نیمه شرقی کشور و احیای گردشگری و سفر خانواده های ایرانی به این مناطق و همچنین استقبال کشورهای دیگر از کریدورهای عبوری از ایران امید داشت؟ اگر بین چابهار تا مشهد (به عنوان بزرگترین و پررونق ترین شهر نیمه شرقی کشور) یا بین جاسک تا مشهد یک آزادراه وجود داشته باشد، طول این آزادره در حدود ۱۲۰۰ کیلومتر خواهد بود که با سرعت ۱۲۰ کیلومتر در ساعت، زمان سفر بین این مناطق را از ۳۰ ساعت به ۱۰ الی ۱۲ ساعت کاهش خواهد داد.
در چنین شرایطی می توان امید داشت که سفر به سواحل جنوبی در سبد گردشگری خانواده های ایرانی جای گیرد و تجار و سرمایه گذاران نیز حاضر به تجارت با این مناطق شوند. علاوه بر این، مزیت ترانزیت کالا و سرعت ترانزیت از کشور ایران نیز دو چندان خواهد شد. برای احیای بنادر جنوبی کشور و به طور کلی برای احیای مناطق متروکه و کم جمعیت ایران راهی جز اجرای شبکه آزادراهی متوازن و عادلانه در کشور نیست. تصور کنید در ابتدای این آزادراه در مشهد در زمستان، دما برابر منفی ۵ درجه و در همان زمان در انتهای آزادراه در چابهار و جاسک، دمای مطبوع مثبت ۲۵ درجه برقرار است. تصور اختلاف دمای ۳۰ درجه ای در ابتدا و انتهای یک آزادراه، یک تصور رویایی است که می تواند در فصول سرد ایران، مکران را به مقصد گردشگری خانواده های ایرانی و حتی کشورهای اوراسیا تبدیل کند.
سه مسیر ارتباطی فعلی بین جاسک تا مشهد با زمان سفر بدون توقف ۲۰ ساعته
متاسفانه توزیع امکانات زیرساختی در کشور در چند دهه گذشته و حتی از قبل انقلاب، متوازن و با هدف احیای سواحل جنوبی نبوده است که یکی از نمودهای آن همین نقشه های آزادراهی و همچنین راه آهن کشور است که اغلب در نیمه غربی و شمالی کشور متمرکز شده اند. تنها امید برای جبران این عقب افتادگی های تاریخی، لحاظ شدن اولویت احیای سواحل مکران و جهش درآمد ترانزیتی ایران در اسناد بالادستی مانند سند آمایش سرزمین در چشم انداز ۲۵ ساله (تا سال ۱۴۲۴) و سند توسعه دریامحور است. در شکل زیر منظور از شبکه آزادراهی به طور شماتیک نشان داده شده است به طوریکه در این شبکه، در تمام امتداد سواحل جنوبی و شمالی، آزادراه وجود دارد و تمامی بنادر ایران از طریق آزادراه به یکدیگر و به نقاط مرزی متصل می شوند.
همچنین این شبکه آزادراهی باعث می شود که از هر نقطه دلخواه ایران بتوان مثلا با طی یک مسافت حداکثر ۲۰۰ کیلومتری، خود را به شبکه آزادراهی کشور رسانید. در طرح آمایش سرزمین حتما باید شبکه آزادراهی کشور تعریف شود و برای افزایش درآمد ترانزیت باید همه بنادر مهم ایران از طریق آزادراه و راه آهن به یکدیگر و به پایانه های مرزی متصل باشند. در این صورت درآمد ترانزیت کالا از کشور چند برابر شده و حذف ایران از کریدورهای شرق به غرب وکریدورهای شمال-جنوب غیرممکن خواهد شد. علاوه بر اینکه درآمد گردشگری سواحل جنوبی نیز متوازن تر و عادلانه تر خواهد شد چراکه اتومبیل های شخصی با سهولت بیشتری می توانند به سواحل جنوبی دسترسی داشته باشند.
افزایش امنیت در نیمه شرقی کشور
به طور کلی در هر نقطه ای از کشور که تردد و جمعیت به حد کافی وجود نداشته باشد، خودبخود به تجمع اشرار و ایجاد ناامنی منتج می گردد. متاسفانه در شرق کشور این مشکل همیشه وجود داشته و از قاچاقچیان و باندهای مواد مخدر تا گروه های جدایی طلب در این مناطق فعال بوده اند. آزادراه جاسک-مشهد از چند جهت باعث افزایش امنیت در این منطقه می شود: ۱- افزایش تردد جاده ای ۲- افزایش حضور پلیس راهنمایی و پاسگاه های متعدد بین راهی ۳-افزایش شهرها و روستاهای جدید در اطراف آزادراه و افزایش جمعیت ۴-افزایش اشتغال و درآمد و ارتقاء سطح معیشت مردم بومی مناطق شرقی که به خودی خود باعث کاهش بزهکاری و کاهش مقبولیت گروه های جدایی طلب می گردد.
