سیدحسن ابراهیمی*
اگر بخواهیم از منظر دریایی و چشم‌انداز معاونت دریایی اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان درباره‌ی بندر چابهار سخن بگوییم، پیش از هر چیز باید بدانیم که حوزه این مجموعه چه جغرافیا و ویژگی‌هایی دارد. ما در این استان حدود ۵۴۰ کیلومتر ساحل و مرز دریایی داریم و بیش از ۱۰ هزار مایل مربع آب‌های حاکمیتی کشور در این محدوده قرار دارد که نظارت بر آن جزء وظایف ماست. ۹ اسکله صیادی استان فعال و حدود شش اسکله نیز در حال احداث و اضافه‌شدن به این تعداد هستند. دو بندر شهیدبهشتی و شهیدکلانتری، بنادر تجاری استان و کشورند که روزانه مورد استفاده انواع شناورها قرار می‌گیرند. این مجموعه بیش از دو هزار و ۵۰۰ شناور صیادی فعال در آب‌های محدوده خود دارد و بیش از ۲۷۰ لنج تجاری در این منطقه به‌صورت فعال مشغول کارند.
در حوزه آموزش نیز، چابهار یکی از قطب‌های آموزش دریایی کشور به شمار می‌رود. ما بیش از پنج موسسه‌ی آموزش دریانوردی را ـ که بزرگترین آن‌ها دانشگاه دریانوردی چابهار است ـ در این محدوده داریم. هفت کارگاه تولید شناور در استان مشغول فعالیت‌اند که عموما متمرکز بر ساخت شناورهای کوچک صیادی یا تجاری هستند. حضور بیش از دو هزار و ۵۰۰ شناور فعال در منطقه، که عموما در اختیار دریانوردان بومی استان است، موضوع آموزش و اعطای گواهینامه را به یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های ما بدل کرده است. تمامی این افراد در موسسات آموزشی همین استان آموزش دیده‌اند و در چهارچوب قوانین (STCW) و (STCW-F) برایشان گواهینامه صادر شده است. با توجه به ابعادی که گفته شد، طبیعی است که حوزه دریایی این اداره‌کل، فعالیت‌های مختلف و متنوعی داشته باشد که بخش عمده آن، پیاده‌سازی، نظارت و پیگیری بیش از ۳۰ پروتکل و کنوانسیون بین‌المللی در حوزه‌هایی چون ثبت شناورها، نظارت بر نحوه ساخت و فعالیت شناورها و حفظ ایمنی سازه‌ها و تجهیزات عملیاتی در این مجموعه است.
سالیانه به‌طور میانگین حدود ۲۳ هزار شناور از آب‌های دریای عمان عبور می‌کنند که بخش عمده‌ای از آن‌ها، کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیما به شمار می‌رود و تقریبا ۱۶ هزار شناور از این تعداد، کشتی‌های تانکری هستند. عبور این تعداد کشتی از آب‌های تحت حاکمیت این اداره‌کل، نشان از حجم بالای ترافیک دریایی دارد که مسئولیت مستقیم آن‌ها با ماست. عبور این‌ها مستلزم رعایت بحث‌های ایمنی و نجات دریایی است که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف معاونت دریایی این اداره‌کل در کنار فعالیت‌های منطقه‌ای ما قرار می‌گیرد؛ چراکه بیش از دو هزار و ۵۰۰ شناور صیادی در این آب‌ها حضور دارند که مسئولیت کمک‌های امدادی دریایی، مشاوره‌های پزشکی، خدمات ایمنی و امنیتی آن با ماست. آمارهای حوادث و سوانح دریایی در طول یک سال می‌تواند گواهی بر این واقعیت باشد که معاونت دریایی توانسته مسئولیت‌های خود را در تمامی زمینه‌های یاد شده به‌خوبی انجام دهد و از جانِ دریانوردان ایرانی و بین‌المللی در محدوده این آب‌ها محافظت کند. ما در سال گذشته در ۳۶ سانحه دریایی گزارش‌شده (در مقیاس کوچک و بزرگ) قریب به ۱۰۰ نفر را توسط تیم جست‌وجو و نجات دریایی نجات دادیم. در سال کنونی نیز از هشت مورد سانحه‌ای که در منطقه آب‌های حاکمیتی ما رخ داده‌اند، حدود ۵۰ نفر نجات‌یافته داریم که مرهون تلاش شبانه‌روزی مرکز جست‌وجو و نجات دریایی چابهار است. در کنار این فعالیت‌های جست‌وجو و نجات، انواع خدمات پزشکی از راه دور به شناورهای حاضر در این محدوده ارائه شده است، تا جایی که با ایجاد بسترهای مشاوره پزشکان در خشکی و ارتباط با کسانی که در دریا هستند، در صورت نیاز، افراد مصدوم یا نیازمند به امدادهای پزشکی با شناورهای امدادی ما به مراکز درمانی در خشکی منتقل شده‌اند.
همچنین، ذکر این نکته ضروری است که در بحث جست‌وجو و نجات دریایی به دنبال ایجاد مراکز فرعی با امکان دسترسی سریع و آسان هستیم. در شرقی‌ترین و غربی‌ترین نقطه‌ها یعنی در بنادر زرآباد و پسابندر، دو مرکز فرعی جست‌وجو و نجات در حال احداث هستند که به‌تناسب هر مرکز برای واکنش سریع‌تر و بموقع‌تر تجهیز خواهند شد.
البته نباید توسعه زیرساخت‌های ایمنی دریانوردی را محدود به موارد یادشده دانست. ورود کشتی‌ها در طول دو دهه گذشته به بندر چابهار با تغییرات عمده‌ای همراه بوده که همپای آن، زیرساخت‌های ایمنی دریانوردی نیز گسترش پیدا کرده است. همان‌‌طور که می‌دانید، در دهه ۸۰ شرایط برای ورود کشتی‌های کمتر از ۲۵ تا ۳۰ هزار تن در بندر شهیدکلانتری فراهم بود و اگر کشتی‌ای با وزن بیشتر می‌خواست به چابهار برسد، باید در گام اول به بندر عباس می‌رفت و در آن‌جا سبک‌سازی می‌شد و پس از آن به این بندر باز‌می‌گشت. اما با تغییرات تدریجی بندر چابهار در اوایل دهه ۹۰، ظرفیت یادشده در اسکله قدیمی بندر شهیدبهشتی به ۴۰ تا ۴۵ هزار تن رسید و امروز با بهره‌برداری از فاز یک طرح توسعه بندر شهیدبهشتیِ چابهار، ما دیگر محدودیتی برای ورود ایمن کشتی‌های با آبخور ۱۶ متر در بندر نداریم؛ چراکه افق توسعه این بندر، ما را ملزم کرده که هم‌زمان با گسترش فیزیکی آن، ملاحظات ایمنی دریایی را هم افزایش دهیم.
امروز در نقشه‌های بین‌المللی، تازه‌ترین علامت‌گذاری‌های کمک‌ناوبری آب‌های تحت حاکمیت چابهار به ثبت رسیده و تمام کشتی‌هایی که به این بنادر وارد می‌شوند، از تغییرات و آخرین اطلاعات ایمنی دریایی این‌جا مطلع هستند. این موضوعی است که در یک اقدام زنجیره‌وار صورت گرفته و نتایج آن امروز در نقشه‌ها، اطلاع‌رسانی شده است؛ چراکه از ابتدای امسال و پس از لایروبی کانال‌ها، تمام بویه‌ها نصب و علائم کمک‌ناوبری در آبراه‌ها به‌روزرسانی شده‌اند.
یکی دیگر از الزامات کنوانسیون‌های دریایی که در بندر چابهار به‌دقت اجرایی شده، بحث‌های مرتبط با محیط زیست دریایی است. اگرچه بندر چابهار در حوزه ایمنی، به‌منظور حفظ ایمنی شناورها و کشتی‌ها، با همان نظام نظارتی کنترل و بازرسی کشتی‌ها، بیش از ۳۴۶ مورد بازرسی از کشتی‌های خارجی داشته، اما در کنار آن، بیش از یک‌هزار و ۷۰۰ مورد نواقص فنی و ایمنی و بحث‌های زیست‌محیطی در این نظارت‌ها مشاهده شده که نسبت به آن‌ها واکنش‌های لازم صورت گرفته و شناورها مجبور به اجرای این قوانین شده‌اند. همچنین، بندر چابهار آمادگی لازم را برای شرایط اضطراری زیست‌محیطی و ایمنی دارد و طرح‌های مختلف اقتضایی را در قالب طراحی‌های استانی آماده‌سازی کرده که قابلیتِ مقابله و پیشگیری این بندر را در موارد یادشده افزایش داده است. همچنین، تجهیزات بسیار خوبی برای مقابله با آلودگی‌های زیست‌محیطی و دریایی فراهم کرده‌ایم که شامل یک سوله مجهز به انواع تجهیزات مقابله با آلودگی در دریاست و البته که بودجه قابل توجهی نیز به این مقوله اختصاص داده شده است.
