همه‌ی شهرهای ساحلی بزرگ و مهم دنیا، ازجمله برخی کشورهای کوچک همسایه ایران، بدون استثنا، دارای یک یا چند نماد شهری معروف هستند که به‌عنوان مرکزیت یک مجموعه تفریحی و گردشگری بزرگ ایفای نقش کرده و چهره شهرهای ساحلی را متحول کردهاند.
اما متاسفانه، هیچ‌یک از شهرهای ساحلی ما (چه در شمال و چه جنوب کشور) دارای سازه‌های فاخر مهندسی معروف به‌عنوان نماد شهری و جاذبه گردشگری نیستند. در این‌جا، به‌منظور کمک به روشن‌تر‌شدن ذهن مدیران ارشد و مدیران استان‌های ساحلی کشور، سعی می‌کنیم برخی از این نمادهای معروف را بررسی کنیم.
برای نشان‌دادن قابلیت اجرا و امکان‌پذیری چنین طرح‌هایی، ابتدا به بررسی برخی کشورهای کوچک همسایه پرداخته‌ایم. در گزارش‌های قبل، به نمادهای شهری مدرن کشور کویت، کشور آذربایجان، کشور گرجستان، کشور قطر، کشور امارات و کشور اوکراین پرداختیم و در این گزارش، به کشور مالزی می‌پردازیم.
مالزی را میتوان موفقترین کشور مسلمان غیرعرب در ساخت نمادهای شهری دانست. تفکرات مدرن ماهاتیر محمد نخست وزیر محبوب و افسانه‌ای مالزی در حوزه گردشگری، منجر به ساخت بلندترین و عظیمترین سازه‌های مهندسی و فاخرترین نمادهای شهری شد. مالزی را امروزه «کشور مسجدهای شناور» و کوالالامپور را «شهر آسمانخراش‌ها» مینامند. مالزی دارای 4600 کیلومتر خط ساحلی و 40 جزیره است که نقش مهمی در گردشگری این کشور دارند. این کشور مسلمان دارای 734 برج آسمانخراش بالای 100 متر بوده و شهرهای ساحلی مالزی از زیباترین شهرهای جهان هستند. گردشگری، دومین منبع درآمد مالزیایی‌ها با 30 میلیارد دلار درآمد و 30 میلیون گردشگر سالیانه است (مقایسه با جذب 8 میلیون گردشگر سالیانه ایران!).
مالزی؛ یک کشور مسلمان توسعه یافته و موفق
مالزی 400 سال مستعمره انگلیس بود که پس از استقلال از انگلیس در سال ۱۹۵۷، حکومت سلطنتی دوره‌ای را پذیرفت. بر اساس قانون اساسی مالزی، پادشاه، از میان ۹ سلطان ایالت‌های مختلف مالزی از ۱۳ ایالت، به‌طور دوره‌ای و برای مدت ۵ سال انتخاب میشود. در چهار ایالت دیگر که سلطان ندارند بالاترین مقام رسمی، فرمانداران انتصابی هستند که آنها نیز با ترتیب خاصی انتخاب شده و مقام تشریفاتی و اختیارات رسمی سلاطین را دارا می‌باشند.
پادشاه در مالزی در ظاهر دارای اختیارات و وظایف تشریفاتی است ولی در عمل بر بسیاری از امور دخالت داشته و حتی قدرت انحلال مجلس را نیز دارا میباشد. مالزی کشوری در جنوب شرقی آسیا و پایتخت آن کوالالامپور است. سازمان‌های دولتی و وزارتخانه‌های این کشور به شهر جدید پوتراجایا به عنوان پایتخت اداری این کشور منتقل شده‌اند. این شهر که در 25 کیلومتری کوالالامپور واقع است، طی مدت 10 سال ساخته شده است. انتقال پایتخت اداری یکی از کارهای زیربنایی و مهم دولت مالزی بوده است. مالزی عضو سازمان ملل متحد و اتحادیه کشورهای همسود است. این فدراسیون شامل سیزده ایالت در جنوب شرقی آسیا است. نام «مالزی» زمانی انتخاب شد که فدراسیون مالایا؛ سنگاپور، صباح و ساراواک یک اتحادیه متشکل از ۱۴ ایالت را تشکیل دادند. در سال ۱۹۶۵ سنگاپور از مالزی جدا شد و به کشوری مستقل تبدیل گردید. ساکنین کشور مالزی از سه نژاد مالایی ۶۰٪، چینی۲۷٪، هندی ۲٪ و غیره ۱٪ تشکیل شده است.
اسلام دین رسمی مالزی است و از تعداد 33 میلیون جمعیت این کشور حدود ۶۱ درصد از مردم دارای دین اسلام بوده‌اند. مذهب مسلمانان مالزی اغلب شافعی است و البته از برخی فرقه‌های دیگر مثل صوفیه و اسماعیلیه نیز در این کشور تعدادی زندگی میکنند. مالزی دارای مساحت 330 میلیون کیلومتر مربع (معادل 20 درصد مساحت ایران) بوده و طول خط ساحلی آن 4600 کیلومتر است که نشان دهنده یک کشور دریایی با سواحل طولانی است.
همچنین مالزی دارای 40 جزیره کوچک و بزرگ است که نقش مهمی در جذب گردشگر این کشور دارند. مالزی تا حدود 40 سال پیش یک کشور عقب افتاده آسیایی محسوب می‌شد که اقتصاد آن وابسته به منابع طبیعی (بخصوص معادن عظیم قلع) و کشاورزی بود ولی پس از استقلال از بریتانیا در سال 1957 برنامه‌های توسعه 5 ساله خود را آغاز نمود. از آنجا که مالزی دارای زیرساخت‌های صنعتی و عمرانی نبود و از طرفی درآمد ملی پایینی داشت، نمی‌توانست یک توسعه جهشی را تجربه کند. به مرور از سال 1970 رشد شتابان مالزی شروع شد بطوریکه برای چند دهه بطور پیوسته رشد اقتصادی 7 درصدی را تجربه کرد و اقتصاد خود را از تکیه بر کشاورزی و منابع طبیعی به صنعت و خدمات مهندسی و گردشگری انتقال داد.
توسعه گردشگری بر پایه تفکرات مهندسی نیز یکی از مبانی توسعه این کشور بوده است که نخست وزیر افسانه‌ای آنها یعنی «ماهاتیر محمد» نقش بسزایی در این زمینه داشت. او از سال 1981 برای مدت 24 سال بطور ناپیوسته نخست وزیر مالزی بود. امروزه رتبه دوم درآمد ناخالص ملی مالزی مربوط به گردشگری است با 30 میلیون نفر گردشگر در سال و درآمد سالیانه 30 میلیارد دلار. برنامه‌ریزی آنها برای بعد از دوران کرونا و در سال 2021 برای 35 میلیون نفر گردشگر است (توجه شود که رکورد جذب گردشگر خارجی ایران حدود 8 میلیون نفر بوده است!). یعنی تعداد گردشگران مالزی تقریبا برابر کل جمعیت این کشور است. تقریبا همه نمادهای شهری معروف مالزی که کاربری گردشگری دارند در زمان ماهاتیر محمد ساخته شدند مثلا برجهای دوقلوی پتروناس و برج KL توسط وی افتتاح شدند.
او در توسعه گردشگری معتقد بود که «با چهره فقیرانه شهرهای مالزی بجای درآمد گردشگری فقط میتوان اعانه! جمع کرد» که کنایه از این دارد که با وضعیت عقب افتاده و غیر زیبای شهرهای مالزی نمیتوان امیدی به درآمد سرشار گردشگری داشت. یکی دیگر از اقدامات ارزشمند ماهاتیر محمد این بود که شرکتهای بزرگ و ثروتمند مالزی و حتی شرکتهای بزرگ خارجی فعال در مالزی را مجبور کرد هرکدام بصورت مستقل یا مشارکتی اقدام به ساخت سازه‌های فاخر مهندسی کنند که برجهای دوقلو 452 متری متعلق به شرکت عظیم نفتی پتروناس و برج 310 متری تلکام (متعلق به شرکت تلکام) نمونه‌هایی از این سیاست هستند.
قطعا در ایران نیز چنین سیاستی میتواند جوابگو باشد. شرکتهای صنعتی و تجاری و نفتی بسیار بزرگی در ایران و بخصوص در شهرهای ساحلی ایران فعالیت دارند که اگر هریک از آنها موظف به ساخت یک برج یا سازه فاخر مهندسی در سواحل ایران می‌شدند، چهره شهرهای ساحلی ایران اینگونه نبود.
این سیاست اگر از همین امروز نیز آغاز شود ظرف پنج سال آینده میتواند تغییرات بزرگی در شهرهای ساحلی شمال و جنوب ایران ایجاد کند. بررسی تجاربی از توسعه نمادهای شهری در گرجستان و اوکراین در قسمتهای قبلی همین نوشتار نیز به روشنی مؤید این مطلب است که به کمک قدرت تشویق و تنبیه دولتی میتوان شرکتهای بزرگ بخش خصوصی را به این امر واداشت مانند «قانون هتل‌های با معماری خاص» در گرجستان که باعث شد هریک از هتل‌های این کشور تبدیل به یک نماد شهری شوند. همچنین مالزی را امروزه به کشور «مسجدهای شناور» می‌شناسند به گونه‌ای که از 10 مسجد شناور معروف دنیا، 7 مسجد متعلق به مالزی است. مسجدهای شناور که ماحصل ایده‌های مهندسی بسیار جذاب هستند امروزه به عنوان نماد و بِرند مالزی شناخته میشوند. مالزی را میتوان موفقترین کشور مسلمان غیرعربی در توسعه نمادهای شهری و گردشگری مدرن بر پایه تفکرات مهندسی دانست. یکی از هدفگذاری‌های مهم مالزی در جذب گردشگران مسلمان بوده است.
مسلمانان در هر سال حدودا 150 میلیارد دلار (معادل 12 درصد گردشگری جهانی) برای گردشگری خرج میکنند که یک بازار بزرگ محسوب میشود. مالزی دارای 734 برج و سازه بالای 100 متر است که از این نظر رتبه اول دنیا را دارد و شهر کوآلالامپور را «شهر آسمانخراش‌ها» مینامند. یکی از سوالاتی که ما ایرانی‌ها باید همواره از خود بپرسیم اینست که چرا علیرغم داشتن رتبه پنجم جاذبه‌های طبیعی و رتبه دهم جاذبه‌های باستانی چرا موفقیت محسوسی در جذب گردشگر نداریم؟ یکی از مهمترین علل آن اینست که ایرانی‌ها به نقش مهندسی و اهمیت ساخت سازه‌های جذاب و عظیم مهندسی و نمادهای فاخر شهری در جذب گردشگر به‌طور کلی بی‌تفاوت هستند. دیگر نمیتوان صرفا با تکیه بر آثار باستانی و طبیعت زیبای ایران به فکر تحول در گردشگری بود. بندر کلانگ مهمترین بندر مالزی در فاصله 38 کیلومتری کوآلالامپور قرار دارد. در ذیل به برخی از نمادهای شهری شهر ساحلی کوالالامپور اشاره میشود.
برجهای دوقلوی پتروناس مالزی
برجهای دوقلوی پتروناس از بلندترین آسمانخراش‌های جهان هستند که در شهر کوالالامپور در کشور مالزی قرار گرفته‌اند. برجهای دوقلو با احتساب آنتن بالای آنها، ۴۵۲ متر بلندی دارند. تعداد طبقات هر برج ۸۸ طبقه است و جمعاً ۷۸ آسانسور در این دو ساختمان فعال هستند. این دو برج از زیر توسط مرکز خرید سوریا به‌هم متصل هستند. همچنین یک پل، این دو برج را به هم متصل میکند. ارتفاع بنا در طرح اولیه ۴۲۷ متر بود که پس از بررسی‌های مهندسی معلوم شد که پتانسیل‌های تبدیل‌شدن به بلندترین برج جهان را دارد. لذا ارتفاع این برج به 452 متر افزایش یافت و تا سال 2004 بلندترین برج جهان بود.
ساخت برجهای دوقلو اول آوریل ۱۹۹۴ شروع شد و در فرصت کم پنج‌ساله به پایان رسید. برنامه اصلی ساخت این برج ۸ ساله بود که به درخواست دولت مالزی روند ساخت تسریع پیدا کرد. با توجه به مهلت کم برای ساخت ساختمان‌ها، برای تسریع روند ساخت از دو کنسرسیوم ساختمانی برای ساخت هر برج استفاده شد. یکی از این کنسرسیوم‌ها، ژاپنی و دیگری کره‌ای بود و این دو کنسرسیوم در ساخت دو برج باهم رقابت داشتند. بر اساس برنامه زمانی، هر طبقه از برج باید در عرض ۴ روز ساخته می‌شد. برنامه ساخت برج اول یک ماه زودتر از ساخت برج دوم شروع شد. این در حالی بود که برج دوم که در دست سازندگان کره‌ای بود، زودتر ساخته شد. برج اول (سازندگان ژاپنی) تنها با اختلاف چند ساعت از برج دوم تکمیل شد. برج ساخته‌شده توسط کره‌ای‌ها کاملا صاف است، ولی برج ژاپنی‌ها حدود 2 و نیم سانتی‌متر خطا دارد.
دولت مالزی ساخت این برجها را به عنوان نماد پیشرفت اقتصادی این کشور در دستور کار خود قرار داد. امروزه برجهای دوقلوپتروناس به یکی از نمادهای اصلی کوالالامپور و مالزی تبدیل شده‌اند. این برجها جزو بلندترین برجهای دوقلوی دنیا به‌شمار می‌روند. در طبقه پایین، آکواریم زیبایی قرار دارد که در آن از دالان شیشه‌ای زیر آب، کوسه‌ها و سفره ماهی‌های غول پیکر را از نزدیک میتوان دید. نمایندگی اغلب شرکتهای معروف جهان مانند سونی از مراکز دیدنی این برجها هستند که بروزترین محصولات خود را ارائه میکنند و همین باعث افزایش بازدیدهای مردم از این برجها شده است. در طبقات بالاتر برج، سینما و مراکز فرهنگی و فروشگاه کتاب بزرگ و موزه آثار هنری قرار دارد. تا سال ۲۰۰۴ این برجها بلندترین سازه‌های جهان بودند اما حالا، بلندترین برجهای دوقلوی جهان‌اند و در رتبه ۱۳ لیست بلندترین برجهای دنیا قرار دارند. در سال ۲۰۰۴ برج «۱۰۱ تاپیه» عنوان بلندترین برج جهان را از برجهای دوقلوی کوالالامپور گرفت.
طراحی این برجها توسط معمار آرژانتینی Cesar Pelli انجام گرفت. این طرح شامل تست‌های دقیق و شبیه‌سازی‌های مقاومت سازه در برابر باد و بار روی طرح بود. عملیات گودبرداری برای این برجها از اول مارس سال ۱۹۹۳ شروع شد و طی این عملیات روزانه ۵۰۰ کامیون خاکبرداری انجام گرفت تا به پی ۳۰ متری زیرِ زمین برسند. ساخت و ساز این ابرسازه‌ها نیز از اول آوریل سال ۱۹۹۴ آغاز شد و در سال ۱۹۹۷ اولین دسته از کارکنان برجهای دوقلو وارد آنها شدند. در تاریخ ۱ اوت سال ۱۹۹۹ افتتاحیه رسمی این برجها توسط دکتر ماهاتیر محمد، نخست‌وزیر مالزی انجام گرفت. طرح برجهای ۸۸ طبقه‌ای پتروناس، الهام گرفته از هنرهای اسلامی است و از فلز، شیشه و بتن ساخته شده است. سطح مقطع طبقه چهل و سوم برج اول برگرفته از طرح اسلامی ربع الحزب است. این برجها بیشتر اداری هستند، به‌طوری‌که در برج اول اکثراً دفاتر شرکتهای سرمایه‌گذار خود برجها قرار دارند و در برج دوم دفاتر مربوط به سایر شرکتهای بزرگ جهانی واقع شده‌اند. شرکت‌هایی نظیر هوآوی، الجزیره، مایکروسافت، بوئینگ و رویترز در این برجها دفتر اداری دارند.
دقیقاً چسبیده به برجهای دوقلو، یکی از بزرگترین و مدرن‌ترین مراکز خرید کوالالامپور قرار گرفته‌است. مرکز خرید Suria KLCC یک مرکز خرید 140 هزار متر مربعی است که در شش طبقه ساخته شده و محل تجمع لوکس‌ترین لوازم و برندها است. در کنار برجهای دوقلوی پتروناس، پارک مرکزی شهر کوالالامپور، «پارک KLCC» قرار گرفته‌است.
این پارک ۱۷ هکتار مساحت داشته و دارای مسیرهای مخصوص پیاده‌روی و قدم زنی، فواره‌های آبی همراه با رقص نور است. این محل در مراسم رسمی و اعیاد مسلمانان و به ویژه در شب سال نو با مراسم آتش بازی مخصوص به آن شب، بسیار شلوغ و البته دیدنی میشود.
اما یکی از بارزترین ویژگی‌های برجهای دوقلو، پل دوطبقه‌ای است که در میانه راه، آنها را بهم متصل کرده است. این پل دوطبقه که خود از جمله دیدنی‌های کوالالامپور است در طبقات ۴۱ و ۴۲ دو برج را بهم وصل میکند. ارتفاع این پل از سطح زمین ۱۷۵ متر و طول آن ۵۶ متر است. این پل دو طبقه، تنها بعلت زیبایی ظاهری به برجها اضافه نشده، بلکه از آنجایی که دو برج از هم فاصله داشته، این پل میانبری بین دو برج محسوب میشود. علاوه بر این عامل، این پل تکیه گاهی میان دو ساختمان فراهم میکند. سیستم بالابر این برج یک سیستم دوگانه است. به‌طوری‌که یک آسانسور در طبقات فرد و دیگری در طبقات زوج توقف دارد. در کل ۲۹ آسانسور دوگانه در این دو برج کار میکنند.
برجهای دوقلو ۳۲۰۰۰ پنجره با لایه‌های محافظتی اشعه ماورا بنفش دارند، تمیز کردن این پنجره‌ها ۲ ماه طول می‌کشد. برای بازدید از برجهای دوقلوی پتروناس بایست بلیط ورودی تهیه شود. برخی مواقع صفوف تهیه بلیط می‌توانند بسیار طولانی شوند. مالزیایی‌ها در اغلب فیلمهای خود، نماهایی زیبا از این برج را نشان میدهند چراکه باعث تبلیغ این برج و شهرت نام مالزی است.
برج مخابراتی کوالالامپور
برج مخابراتی کوالالامپور یا برج «کی ال» در تاریخ اول اکتبر 1996 میلادی رسما به بهره برداری رسید و این برج با ارتفاع 421 متر بعد از برج میلاد تهران ( با ارتفاع 435 متر ) ششمین برج بلند دنیا بشمار می رود. از آنجایی که این برج بر روی تپه «بوکیت ناناس» ساخته شده، به نظر می رسد کمی از برج های دوقلوی پتروناس بلندتر باشد ولی در حقیقت اینطور نیست. معماری خاص و ویژه این برج مخابراتی که از مناطق گردشگری کوالالامپور است برگرفته از معماری اسلامی است که با استفاده از خطوط عربی، کاشی‌کاری اسلامی و موتیف های اسلامی، تلاشی بر نشان دادن هنر اسلامی در این بنا است و از نکات جالب توجه دیگر در این مجموعه، استفاده از هنر ایرانی توسط هنرمندان اصفهانی در طراحی و تزیینات این برج مشهور است.
هنرمندان زبردست مقرنس کار اصفهانی با به نمایش گذاشتن سیر تکامل انسان تا رسیدن به بهشت بر روی هفت لایه مقرنس، نمای زیبا و منحصر بفردی به این برج داده است که در نوع خود بینظیر است. ضمنا سه مقرنس در سقف‌های این بنا نصب شده که دو عدد از این مقرنس‌ها در قسمت لابی و آسانسور و سومی آن که به عبارتی بزرگترین مقرنس این برج است در بالا ترین قسمت خارجی برج نصب شده است .این برج بلند نظر هر گردشگری را هنگام ورود به این شهر به خود جلب میکند. این برج در سال 1991 میلادی با عریض کردن خیابان‌های آن محدوده، شروع به ساخت شد و 5000 متر مکعب بتن ریزی در مدت زمان 31 ساعت انجام شد و بیشترین رکورد را در آن زمان به ثبت رسانید.
در اواخر سال 1993 میلادی کار احداث فونداسیون و زیر‌زمین این برج زیبا به اتمام رسید و اینکه ساخت دیگر بخش های آن تا سال 1995 میلادی تقریبا 4 سال به طول انجامید که سرانجام، برج در یکم آوریل سال 1996 میلادی به دست نخست وزیر آن زمان دکتر ماهاتیر محمد افتتاح گردید. همانطور که در بالا گفته شد برج کوالالامپور دارای ارتفاع 421 متر است که در ردیف ششمین برج بلند جهان بعد از برج میلاد ایران قرار گرفته است. هدف اصلی احداث این برج، توسعه مخابراتی و یک نماد شهری معتبر جهانی با هدف توسعه گردشگری در این کشور میباشد. ولی جالب است که مراجع و علمای مسلمان برای مشاهده شروع ماه رمضان، روز عید فطر و ماههای شوال و ذی الحجه از این برج استفاده میکنند.
برج کی ال در طول سال میزبان صدها هزار توریست و گردشگران مختلف است که قصد اقامت در مالزی و سنگاپور را دارند و همچنین این برج تماشای منظره پانورامای کوالالامپور را فراهم میکند. ضمنا رستوران گَردان این برج در یکی از بالاترین بخش‌های برج قرار گرفته است که غذاهای مالزیایی و بین المللی را برای مهمانان و گردشگران ارائه میدهد که بسیار هم پرطرفدار است. رستوران گردان برج کی ال در ارتفاع 282 متری از سطح زمین قرار گرفته و 250 نفر نیز گنجایش دارد. از امکانات ویژه این برج میتوان به بازدید از بخش دیده بانی اشاره نمود و میتوان با تهیه کردن بلیط با آسانسور سریع السیری که موجود است به بخش دیده‌بانی آن رفته و با استفاده از دوربین‌های مخصوص تلسکوپ مانندی، تمامی نقاط مختلف شهر کوالالامپور را مشاهده کرد. همچنین در برج کی ال 4 آسانسور سریع السیر در مدت 54 ثانیه ارتفاع 276 متری که معادل 2058 پله است را بالا می روند.
برج کی ال دارای بخش‌های مختلفی است که گردشگران می‌توانند بازدید از آنها را در برنامه تفریح خود قرار دهند. از دیدنی‌های این برج میتوان به سینمای ۶ بعدی، سالن کنسول بازی، آکواریوم مرجان آبی، باغ وحش کوچک، عرشه دیدبانی، عرشه روباز و رستوران گردان آن اشاره نمود و اینکه برخی از این جاذبه‌ها در محوطه برج و برخی دیگر نیز در داخل این برج و در ارتفاع بالا قرار دارند. در محوطه اصلی ورودی برج 45 مغازه کوچک و بزرگ، یک رستوران بزرگ، یک فست فود، یک مینی سینما که هر 15 دقیقه مراحل ساخت برج را نشان میدهد و همچنین یک سالن آمفی تئاتر با گنجایش 222 نفر که در فضای باز قرار دارد، فعالیت میکنند. بخشی از درآمد برج از همین واحدهای تجاری و گردشگری برج حاصل میشود که حداقل برای 350 نفر بطور مستقیم اشتغال ایجاد کردهاند.
برج تِلِکام
این آسمانخراش ۵۵ طبقه با ارتفاع ۳۱۰ متر از سطح زمین است که در شهر کوالالامپور قرار دارد. این سازه، توسط شرکت ساخت‌وساز دوو، به سفارش شرکت تلکام مالزی در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱ ساخته شد که هم‌اکنون دفتر مرکزی این شرکت نیز در آن مستقر میباشد. برج تلکام پس از برجهای دوقلوی پتروناس در رتبه دوم از بلندترین ساختمان‌های آسیای جنوب شرقی قرار دارد.
این برج اداری، در مجموع در رتبه ۳۵ از بلندترین ساختمان‌های جهان قرار دارد. ساخت این برج و برجهای مشابه مدیون سیاست‌های اقتصادی هوشمندانه ماهاتیر محمد است. وی معتقد بود که شرکتهای بزرگ تجاری بطور مستقل یا مشارکتی موظف هستند با سرمایه‌گذاری خود در احداث برجهای بلند و سازه‌های فاخر مهندسی به تغییر چهره مالزی از یک کشور فقیر آسیایی به یک کشور پیشرفته کمک کنند.
این الگو را بطور موثری میتوان برای تغییر چهره شهرهای ساحلی ایران نیز استفاده کرد. بطور مثال اگر شرکت نفت موظف شود در شهرها و استان‌هایی که فعالیت‌هاس نفتس دارد مانند استان خوزستان و بوشهر، برجهای مرتفع تجاری ایجاد کند علاوه بر بازسازی چهره این شهرها، درآمد گردشگری مردم این شهرها نیز افزایش می‌یابد. یا مثلا در استان هرمزگان و شهر بندرعباس ده‌ها شرکت بزرگ دولتی و خصوصی ایرانی از قبیل شرکت پالایش نفت بندرعباس، شرکت آلومنیوم المهدی، شرکت کشتی‌سازی خلیج فارس (ایزوایکو)، شرکت صنایع فراساحل، بنادر رجایی و باهنر، مجتمع فولاد هرمزگان و 900 واحد صنعتی کوچک و متوسط دیگر فعالیت دارند که گردش مالی آنها به هزاران میلیارد تومان در سال می‌رسد. اگر فقط سالیانه یک درصد از درآمد این شرکت‌ها بطور مستقل یا مشارکتی صرف احداث سازه‌های فاخر مهندسی و برجهای آسمانخراش در بلوار ساحلی این شهر شود، مطمئنا چهره بندرعباس بسیار متفاوت‌تر از شرایط امروزی خواهد شد.
بندرعباس یک شهر ساحلی کم عرض و طویل است که به سرعت در حال رشد اقتصادی است ولی با محدودیت مساحت شهری شدیدی مواجه است چراکه از شرق و غرب به مناطق نظامی، محدود شده و امکان توسعه ندارد لذا ساخت حتی برجهای بیش از50 طبقه نیز توجیه اقتصادی مناسبی در این شهر دارد. همین سیاست را در جزایر نیز میتوان دنبال نمود. یعنی دولت باید سیاستی را در پیش گیرد که بخشی از بار توسعه سواحل و جزایر بر دوش شرکتهای بزرگ همان مناطق گذاشته شود و این مستلزم سیاست‌های تشویقی و تنبیهی قویی است. البته این شرکت‌ها از منافع اقتصادی سرمایه‌گذاری خود نیز به‌خوبی بهره‌مند خواهند شد.
مالزی؛ کشور مسجدهای شناور
یکی ازجاذبه‌های گردشگری و شاهکارهای مهندسی در مالزی، ساخت مساجد در داخل آب و بر روی پایه‌های بتنی است که اصطلاحا به آنها «مسجدهای شناور» گویند (که البته در واقع شناور نیستند ولی اینطور به نظر میرسند). امروزه از 10 مسجد شناور معروف دنیا، 7 مسجد متعلق به مالزی است.
ساخت این مساجد به دو دلیل در مالزی مورد توجه قرار گرفته‌اند:
1- جذابیت بیشتر مساجد: چنین مساجد زیبایی مورد استقبال شدید مسلمانان است و هم کاربری گردشگری دارند. بسیاری از اعیاد مذهبی بزرگ مسلمانان در کنار این مساجد برگزار میشود و نکته جالب اینست که بخش عمده‌ای از هزینه ساخت چنین مساجدی توسط خود مردم و نذورات مذهبی تامین میشود نه صرفا بودجه دولتی!. در بسیاری از شهرهای ساحلی ایران ده‌ها مسجد کوچک و بزرگ وجود دارند ولی نمیتوان یک مسجد شاخص و معروف را سراغ گرفت.
2- استحصال زمین ارزان قیمت: قیمت زمین معمولا در مناطق شلوغ و متراکم تجاری بسیار بالاست. دولت مالزی در مناطق خاص برای ساخت مساجد شناور در حریم داخل دریا مجوز صادر میکند. این مناطق عمدتا دارای جزر و مد زیادی بوده و در حالت جزر، پایه‌های بتنی بطور کامل از آب بیرون است و در حالت مد، پایه‌ها بطور کامل در داخل آب بوده و مسجد بصورت شناور بنظر می‌رسد. هزینه برخی از این مساجد بطور کامل توسط افراد سرمایه‌دار مسلمان از داخل یا خارج مالزی تامین شده است. این مساجد شناور در مالزی عبارتند از:
1- مسجد شناور Kota Kinabalu که ظرفیت 12 هزار نفر را داشته و در سال 2000 افتتاح گردید.
2- مسجد شناور تنگه مالاکا که در سال 2006 افتتاح شد.
3- مسجد شناور Tanjung Bungah که ظرفیت 15 هزار نفر را داشته و دومین مسجد شناور مالزی میباشد.
4- مسجد شناور کریستال که دارای ظرفیت 15 هزار نفر بوده و در سال 2008 ساخته شده است. نمای بیرونی این مسجد حیرت انگیز و منحصربفرد از شیشه و کریستال و استیل ساخته شده است.
5- مسجد شناور Putra که ظرفیت 15 هزار نفر را دارد توسط یک طراح معمار ایرانی طراحی شده و به سبک معماری اصفهان و معماری دوران صفویه نزدیک است.
6- مسجد شناور Tengku Tengah Zaharah یک مسجد کوچک با ظرفیت دو هزار نفر در ساحل رودخانه Kuala Ibai ساخته شده و اولین مسجد شناوری است که در سال 1995 در مالزی ساخته شده است. 7- مسجد شناور السلام با ظرفیت 4 هزار نفر که در سال 2006 ساخته شد.
مساجد شناور در کشورهای عربستان سعودی، برونئی و مراکش نیز وجود دارند. در ایران نیز در مردادماه سال 1396 کلنگ احداث مسجد شناور در جزیره کیش با حضور مدیرعامل منطقه آزاد کیش، امام جمعه و سایر مسئولین استانی بر زمین زده شد. ایده احداث این مسجد توسط امام جمعه کیش مطرح شده و مورد استقبال مدیران منطقه آزاد کیش قرار گرفته است. این مسجد با طراحی زیبا به‌صورت یک ستاره 12 پر، با دو مناره در دو طبقه ساخته خواهد شد. مساحت شمسه آن یک هزار و 280 مترمربع و عرض و طول اسکله آن به ترتیب 60 و 120 متر است. این مسجد دو بخش دارد: یکی بخش روی آب که توسط منطقه آزاد ساخته میشود و یک بخش خشکی که با هزینه یکی از خیرین ساخته میشود. این مسجد دارای دو کاربرد مذهبی و گردشگری است و از آنجا که هیچ نمونه مشابهی در ایران ندارد انتظار می‌رود که با استقبال گردشگران مواجه شود.
برای جبران هزینه‌های جاری مسجد نیز تعدادی واحد خدماتی و گردشگری در بخش خشکی مسجد ساخته میشود. این الگوی موفق در جزیره کیش میتواند به سرعت برای سایر مناطق ساحلی ایران تکرار شود که البته مستلزم تصویب یک قانون برای صدور مجوزهای اولیه محیط زیستی و سایر نهادهای دخیل در کمترین زمان ممکن در این زمینه است به‌طوری‌که چنین طرح‌هایی با کمترین معطلی برای دریافت مجوزها مواجه شوند. برای جلوگیری از دست اندازی‌های غیرضروری به سواحل دریا میتوان برای هر شهر بزرگ ساحلی ایران مجوز یک مسجد شناور با حداکثر مساحت معین را مصوب نمود به شرطی که هزینه ساخت آن توسط خیرین هر شهر یا استان تقبل شود. بدین ترتیب بدون تحمیل بار مالی جدید بر دولت میتوان قدم بزرگی در توسعه مساجد شناور با جذابیت خارق العاده و زیبا برداشت بطوریکه هنر معماری اسلامی و ایرانی و توانایی‌های مهندسی ایرانیان را به رخ جهانیان بکشد.
دریاچه ماینز (دریاچه معادن)
دریاچه Mines در فاصله 20 دقیقه رانندگی از کوالالامپور قرار دارد. این دریاچه قبلا یک معدن قلع متروکه با عمق 200 متر بوده که طی سالها از آب باران پر شده است و قبلا یکی ازعمیقترین معادن دنیا بوده است. آقای ماهاتیر محمد در دوران نخست وزیری‌اش، این معدن قلع متروکه را به صورت اجاره 99 ساله به یکی از سرمایه گذاران واگذار نمود و وی هم در سال 1990 با ساخت دریاچه زیبا و هتل و مرکز خرید بزرگ، آن را به یکی از عجایب هفتگانه مالزی تبدیل نمود.
هم اکنون اتوبوس‌های دریایی و کشتی‌های کوچک بر روی سطح این دریاچه که طولش 2 کیلومتر و عرضش 1 کیلومتر است مشغول برگزاری تورهای گردشگری هستند. در داخل این دریاچه عمیق، ماهی‌های غول پیکر با طول چند متر وجود دارند که برای ایجاد جذابیت بیشتر در این دریاچه پرورش یافته‌اند. جالب این است که در کنار این دریاچه زیبا، مرکز خرید بزرگی قرار دارد که کانال آب در داخل این مرکز خرید وجود دارد که شناورها در آن گردشگران را سوار کرده و به دریاچه می‌برند.
در مجتمع Mines Resort دو دریاچه با اختلاف سطح وجود دارند که مهندسین برای اتصال آنها به یکدیگر از سیستم Lock استفاده نموده‌اند. لاک‌های دریایی در کشورهایی مانند هلند که سطح شهرها از سطح آب‌هاس آزاد پایین‌تر هستند کاربرد فراوانی دارند و امکان تردد شناورها را در رودخانه‌ها میسر می‌نماید.
تجربه تبدیل کردن معادن متروکه به دریاچه با هدف توسعه گردشگری، در دنیا سابقه دیرینه دارد و در کشورهای مختلفی اجرا شده است ولی آنچه مایه حسرت و اندوه عمیق است اینست که چرا هیچکدام از این ایده‌های مهندسی در توسعه گردشگری در ایران وجود ندارند؟ چرا هیچکس در ایران اسمی از اینگونه طرح‌ها نمی‌آورد؟ اصولا چرا استقبالی از ایده‌های خلاقانه مهندسی نمی‌شود؟ مگر ایران دارای سومین رتبه تولید کننده مهندس در دنیا (بعد از آمریکا و روسیه) نیست پس این‌ها کجا قرار است بکار بیایند؟! اثر آنها در توسعه کشور چیست؟ چرا از نمونه‌های تجربه شده و موفق در دنیا اطلاع‌رسانی، الگوبرداری و استفاده نمی‌شود؟ متاسفانه قد فکری ما ایرانیان به مرور زمان، کوتاه و کوتاهتر شده و از بس که مدیران و مهندسان ایرانی یاد نگرفته‌اند که جاه‌طلبانه و بلندپروازانه فکر کنند دورنمای فکری آنها کوتاه و ناقص شده است. بلندپروازانه فکر کردن، یکی از ابزارهای واجب برای توسعه شتابان هر کشوری است. چند دهه بعد که ثروت نفت و گاز ایران به پایان برسد نسل‌های بعدی از خود خواهند پرسید که چه سازه فاخر، مدرن، بلند و عظیمی از آن دوران به یادگار مانده است؟ آیا این ثروت صرفا صرف امور جاریه و روزمره شده است؟!. امید است با تقویت نگاه‌های مهندسی در حوزه گردشگری دریایی و ساحلی در ایران و اقدامات جسورانه مدیران جوان، ریسک‌پذیر، خلاق و خوشفکر، شاهد تحولات بزرگی باشیم. انشاء الله.
الگوهای موفق مالزی در توسعه گردشگری مدرن و مقایسه شرایط با ایران
مالزی یک کشور مسلمان و بسیار موفق در این حوزه است. این کشور بر خلاف ایران دارای منابع غنی نفت و گاز نیست ولی به پشتوانه تفکرات اقتصادی مدرن توانسته است لقب «شهر آسمانخراش‌ها» برای شهر کوآلالامپور و لقب «کشور مسجدهای شناور» را برای خود کسب کند. آیا واقعا درآمد اقتصادی ایران از مالزی که یک پنجم ایران مساحت داشته و یک سوم ایران جمعیت دارد و منابع فسیلی هم ندارد ضعیفتر بوده است؟
نکته جالب دیگر اینست که تقریباً همه نمادهای شهری بزرگ و مهم مالزی مانند برجها و مساجد شناور در یک بازه زمانی 15 ساله (از 1990 تا 2005) ساخته شده‌اند که منطبق بر دوران نخست وزیری ماهاتیر محمد است. یعنی اگر تفکرات مدیران ارشد یک کشور اصلاح شود میتوان چهره یک کشور فقیر را در مدت کوتاهی متحول نمود.
ولی در ایران باید این تحول و تغییر نگاه از پایین به بالا انجام شود یعنی ابتدا کارشناسان و شهرداران و اعضای شورای شهر و سپس فرمانداران و استانداران و نمایندگان مجلس شهرهای ساحلی توجیه شوند و سپس بتوان به تغییر دیدگاه مقامات ارشد کشور امید داشت. وقتی کارشناسان و مدیران استانی در این زمینه‌ها توجیه نباشند، نتیجه این میشود که حتی در طرح‌های توسعه آینده شهرهای ساحلی هم هیچگونه نماد فاخر شهری مشاهده نمی‌شود و اگر هم در ضرورت ساخت نمادهای شهری توجیه شوند، نمادهای کوتاه و کوچک و ناقصی را مطرح میکنند که به هیچ وجه پتانسیل تبدیل شدن به یک نماد شهری واقعی را ندارند. بنابراین مشکل اصلی ما در یکصد سال گذشته و بخصوص 40 سال اخیر که چهره آسیا بطور کلی متحول شده، در عدم توسعه فکری و «فکرهای کوچک و دلهای ترسان مدیریتی» بوده است نه کمبود منابع مالی.
از دیگر علل موفقیت ماهاتیر محمد در اجرایی کردن ایده‌های بزرگ خود این بوده که در تأمین هزینه طرح‌های بزرگ گردشگری و عمرانی، بخش زیادی از هزینه‌ها را بر دوش شرکت‌هاب بزرگ و پردرآمد میگذاشت مثلاً بزرگترین برجهای مالزی، توسط شرکتهای بزرگ داخلی و خارجی فعال در مالزی (به عنوان یک شرط اجباری) ساخته شدند، یا مساجد شناور عمدتاً با هزینه‌های مردمی و خیرین مسلمان اجرا شدند. یا معدن متروکه قلع با اجاره بلند مدت 99 ساله به یک تاجر، تبدیل به یک دریاچه و مرکز خارق العاده گردشگریس شد که امروزه یکی از عجایب هفتگانه مالزی است. تقریبا تمام مراکز گردشگری مهم مالزی در شهرهای ساحلی یا جزایر 40 گانه این کشور قرار دارند. در ایران هم سرمایه‌گذاران بزرگی وجود دارند که اگر بخش دولتی بتواند سیاستگذاری و هدفگذاری درستی انجام دهد سرمایه‌های بزرگی بسوی تحول و پیشرفت کشور هدایت خواهند شد. در روزگاری که چشم مدیران دولتی صرفاً به بودجه اندک دولتی باشد مشخص است که نمیتوان انتظار تحول و پیشرفت داشت بخصوص در شهرهای ساحلی کشور.
